DEVRİMCİ DÖNEMLERDE DEVLET*

Demokrasi İçin Devrim Sürecinde Leninist Devlet Anlayışı – Devrimci Cumhuriyet ve Bizim Programımız

1905’te “devlet ekonomik olarak egemen olan sınıfın siyasal tahakkümünün aygıtıdır” veya “devlet toplumun varolan ekonomik ilişkilerinin fonksiyonu ve koruyucusudur” yargısı siyasal erki değerlendirmede Menşeviklerin reformizmi ve liberalizminin ağırlık merkeziydi. Menşevikler, günümüz İran’ında Komünist Birlik benzerleri gibi, işçi sınıfının ve bu sınıfın siyasal temsilcisi Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin devrim ürünü olası demokratik devlete katılmamaları gerektiğini düşünüyorlardı. Nedeni daha önce dile getirdiğim konuydu: Demokratik devlet demokratik devrimin görevlerini yerine getirmelidir. Bu görevler aslında burjuva görevlerdir (burjuva ilişkilerinin temellerinin sınırlarının dışına çıkmıyor) dolayısıyla devlet kaçınılmaz olarak burjuva ekonomi ve toplumsal ilişkilere tabii olacaktır ve burjuvazinin hizmetinde bir araca dönüşecektir. Komünistler ellerini bu devlete katılmakla kirletmemelidirler. Lenin tarihsel materyalizmin bu başkalaşmış anlayış ve bu kör, cansız akademizme devrimci dönemde devlet kavramının açık bir kavrayışıyla karşılık verir:

Burada bizim Konfransçılarımızın proletaryanın siyasal önderlerinin önlerinde duran belirli sorundan habersiz olmalarının sonucunun ne olacağı hemencecik ortaya çıkıyor. Geçici devrimci bir devletin sorunu burjuva devriminin genel ereklerini gerçekleştirecek ilerdeki bir dizi devlet konusu sonucunda bizim Konfransçılarımızın görüş alanının dışına çıkarılmıştır. Soruna “tarihsel” açıdan bakmak istiyorsanız tek tek Avrupa ülkelerinin örnekleri burjuva devriminin tarihsel ereklerinin hiç de “geçici” olmayan bir dizi devletin eliyle gerçekleştirildiği noktasını gösterir, devrimleri yenilgiye uğratan devletler bile yenilen devrimin tarihsel görevlerini yerine getirmek durumunda kaldılar. Ancak “geçici devrimci devlet” kesinlikle sizin sözünü ettiğiniz devlet değildir: Bu devrimci bir dönemin devletinin adıdır, devrilmiş devletin hemen yerine geçen, halktan kaynaklanan falanca türden seçilmiş bir kurumun değil halk ayaklanmasına dayanan devlettir. Geçici devrimci bir devlet burjuva devriminin genel tarihsel ereklerinin gerçekleştirilmesinin organı değil devrimin ivedi zaferinin mücadelesi ve karşı devrimci çabaların ivedilikle geri püskürtülmesi organıdır. Bizlerin, sizlerin veya falanca devletin burjuva devriminin hangi görevlerini yerine getirdiğine ilişkin yargıyı gelin de gelecekteki bir Ruskaya Starina’daki gelecekteki bir tarihçiye bırakalım. Bunu 30 yıl sonra da yapabilirler. Ancak şu an biz Cumhuriyet için mücadele ve mücadeleye proletaryanın en ciddi biçimde katılımı için pratik sloganlar ve yönergeler tasarlamalıyız. (İki Taktik, Bütün Yapıtlar, İngilizce çeviri, cilt 9, sayfa 42-43, italikler eklenmiştir)

Burada Lenin açıkça “tarihsel” açıdan devletle devrimci dönemlerde devlet arasındaki farklılıkların altını çizmektedir. Devrimci devlet devrimci mücadelenin (aşağıdan mücadelenin yanısıra) yukarıdan sürdürülmesinin aygıtıdır. Bu devlet şu veya bu seçilmiş temsili kuruma değil ayaklanmaya ve ayaklanmış güce dayanmaktadır. Bu karşı devrim saflarının bastırılması ve devrimin kesin yargısını kürsüye oturtmanın devletidir. Devrimci dönem “devrimin zaferi” sorununu işçi sınıfının odağında bir soruna dönüştürmüştür. “Devrimin ertesi” Lenin için kuramsal bir güçlük, sosyoloji biliminin bir konusu değil özgüllükleri olan gerçek bir durumdur. Menşevikler devrimci dönemlerin zorunlulukları ve özgüllükleri konusunda maddi bir imgeye sahip değiller, kendi özgüllükleri ve kendine özgü hareket yasaları olan nesnel tarihsel bir durumu durağan, kalıplaşmış ve “tarihsel” yargılarla değerlendirmeye girişiyorlar. Menşeviklerin devletle ilgili akademizmi ve klişeleşmiş düşünce biçimleri gerçekte sonuna kadar devrimci mücadeleden yan çizme gerekçesidir:

Menşeviklerin bildirisi şu anda proletarya “devrimci gidişi nasıl ilerletmeli” noktasını aydınlatmak yerine, burjuvazi devrimin kazanımlarına karşı boy gösrterdiğinde burjuvaziye karşı belirli bir mücadele hazırlığının tavsiyesinde bulunacağına bir sürecin genel betimlemesini yapmaktadır. Bu betimleme bizim etkinliğimizin belirli erekleri konusunda hiç bir şey söylememktedir. Yeni İskra’nın görüşlerini aktarma yöntemi insana Marx’ın (Feuerbach Üzerine Tezler’de) diyalektik düşüncesine yabancı eski materyalizmle ilgili görüşlerini anımsatıyor. Marx filozoflar dünyayı yalnızca farklı biçimlerde yorumladıklarını sorunun oysa onu değiştirmek olduğunu söylüyordu. Yeni İskra grubu da tam aynı biçimde gözlerinin önünde sürmekte olan mücadele sürecine ilişkin dayanılabilir bir yorum ve çözümleme sunabilimektedir ancak genel olarak bu mücadele için doğru bir slogan tasarlamaktan acizdir. İyi uygun adım gidiyorlar ama kötü önderlik yapıyorlar. Onlar etkin önderlik rolünü ve devrimin maddi koşullarını kavrayıp öncü sınıfların önünde yerlerini almış partilerin tarihte oynayabilecekleri ve oynamaları gereken yönlendirici rolü unutarak tarihin materyalist kavrayışını soysuzlaştırıyorlar. (agy, sayfa 43-44)

Gerçekte bu “yorumcular” devrimcilerin “pragmatizmi” karşısında “Marx kuramının” savunucuları değil Marx’ın kuramlarını başkalaştıranlardır. Lenin’in Menşeviklerle 1905 Devrimi’nde devlet ve siyasal erk sorunuyla ilgili tartışması “yeşil gerçek” ile “gri kuram” arasında bir tartışma değildir, çünkü toplumun dönüşümünün ve devrimci dönemlerde devletin canlı dinamizmini tanıyan, bu yüzden bu gerçekliğin kendisi kadar canlı, hareketli ve “yeşil” olan Marksizm kuramının ta kendisidir. Lenin’in 1905 geçici devrimci devleti savunması Marksist devlet yorumunun kuramsal bir savunusudur da. Bu savunmanın ana çekirdeği devrimci dönemlerin özelliklerini tanımaktır:

Tarihi “atlama” olmaksızın imgelemek, sürekli ve yavaş yavaş yukarı doğru hareket eden bir çizgi gibi düşünmek için insanın tarih anlayışı bir ilkokul çocuğu düzeyinde olmalı; şöyle ki önce sıra büyük liberal burjuvazide olacaktır: İstibdattan küçük ödünler koparmak; sonra sıra devrimci küçük burjuvaziye gelir: demokratik cumhuriyet; sonunda da sıra proletaryada: Sosyalist devrim. Bu betimleme belli bir noktaya kadar doğrudur; Fransızların dediği gibi doğru, uzun erimde, bir yüzyıl boyunca veya öyle bir süre için… Ancak kişinin bunu devrimci eyleminin bir dönemine yerleştirmesi için beceriksizlik dehası olmalı. Rusya’nın istibdat sitemi bu aşamada bile kupkuru bir meşrutiyetle canını kurtaramazsa, yalnızca sallanmakla kalmayıp gerçekte devrilirse, bu kazanımları savunmak üzere büyük devrimci bir gücün uygulanmasının zorunluluğu ortadadır. Bu “savunma” ancak proletarya ve çiftçilerin devrimci demokratik diktatörlüğünden başka bir şey değildir. Bugünkü kazanımlar ne denli daha büyük bizim bu kazanımları savunmamız ne denli daha güçlüyse ilerideki kaçınılmaz gericiliğin bunları geri alması daha güç, gericilik evreleri daha kısa ve bizden sonraki proletarya savaşçılarının görevleri daha kolay olacaktır. (Proletarya ve Çiftçilerin Devrimci Demokratik Diktatörlüğü, cilt 8, sayfa 299)

Tarihsel materyalizm konusunda bu “ilkokul çocuğu” kavrayışa karşı devrimci dönemlerin apaçıklıklarının altı tabii ki çizilmelidir:

Demokratik devrimci diktatörlük olmaksızın (cumhuriyet için) bu mücadelenin başarıya ulaşmasının en ufak umudunun olmadığı açık değil mi? (Menşeviklerin) tartıştığı uslamlamanın en büyük yetersizliklerinden biri cansızlığı, ölülüğü, klişe özelliği ve devrimci dönemi değerlendirmede beceriksizliğidir. Devrimci-demokratik diktatörlükten vaz geçerek cumhuriyet için mücadele etmek (Japon mareşal) Kar Oyama’nın (Rus genrali) Kropotkin’le Makden kentinde savaşmaya karar veren ancak başından Makden’i işgal düşüncesini bütünüyle bırakmasına benziyor. Biz devrimci halk, proletarya ve çiftçiler, istibdata karşı “omuz omuza mücadele edeceksek” sonuna kadar ona karşı omuz omuza savaşmalıyız, birlikte onu yok edip istibdatı geri getirmek üzere kesin çabalara karşı omuz omuza durmalıyız. (agy, sayfa 298, italikler eklenmiştir)

Bu Lenin’in devrimci döneme ve devlet sorununa yaklaşma yöntemidir. Devrimci devlet devrimin devamıdır, kaçınılmaz karşı devrimci direnişi bastırmak üzere devrimi “yukardan” mücadeleye yükseltmektir. Son çözümlemede, uzun bir sürede toplumun ekonomik evrimi sürecinin devletin başına neler getireceği sorunu devrimci dönemlerde bu devletin zorunluluğu ve etki alanı konusunda hiçbir şey söylemez. Devrimci devleti “devlet ekonomik açıdan egemen sınıfın çıkarlarının savunucusudur” bahanesiyle yadsımak gerçekte ayaklanma ve devrime karşı “kuramsal” bir iddianamedir. Ayaklanılacaksa ayaklanmanın zaferinin siyasal anlamını ve devrimci dönemde siyasal erkin özelliklerini tanımak gerek. Devrimci bir devletin oluşturulmasının zorunluluğu kavranmaksızın ayaklanma propagandası, üstelik devlet ile ekonomik altyapının ilişkisi konusunda klişeleşmiş derin formüller bahanesiyle, liberal bir kandırmaca ve aydınca bir yenilgi tapınmacılığıdır.

1917’de Lenin devlete aynı yaklaşım biçimini uyguluyor. Lenin’in 1917 Devrimi’nin özellikleri ve proleter devletin oluşturulmasının zorunluluğu konusunda konumunu işçiler ve çiftçilerin devrimci-demokrat diktatörlüğü formülünün gözden geçirilmesi olarak değerlendirenlerin sayısı epeyce fazladır. Troçkistler 1917’de Lenin’in Troçki’nin 1905’deki formülüne yaklaştığını söylüyorlar. Başkaları 1905’te Lenin’in aşamalı devrim Menşevik düşünceleri taşıdığını ancak 1917’de Nisan Tezleri’yle bundan vaz geçtiğini savaunuyorlar. Bütün bunların görmezden geldiği şey devrimci dönemlerde devletin özgüllükleriyle ilgili Lenin’in açık kavrayışıdır. Bu, Lenin’in klişeci yorumcuları ve eleştirmenlerinin düşüncelerinde Marksizm kuramının halen kayıp olan yönüdür. “İki sınıfın” diktatörlüğü düşüncesi gerek kendi döneminde gerek bugün (Troçkistler ve İran Solu’nda Komünist Birlik tarafından) doğal olarak “devlet ve ekonomi” ilişkisi üzerine sindirilmemiş aynı formül temelinde eleştiriliyor. Ancak Lenin bu düşünceyi (dolayısıyla sonraki konumunun değişimini) Rusya üretim ilişkilerinin evrim tarihinin evresel hiç bir yorumundan çıkarsamamıştı. Daha önce de belirtildiği gibi 1905’te devrimci devlet toplumun demokrat sınıfları ve kesimlerinin devlet koalisiyonu ve bu sınıfların devrim sürecinde canlı güçlerinin güç dengesinin sözcüsü olmalıydı. İşçiler ve çiftçiler devrimci hareketin ateşleyici gücüydüler dolayısıyla devrimin devamında burjuvazinin kaçınılmaz direnişini bastırma görevini üstlenebilen devletin oluşturucu gücü olabilirlerdi. Bu güçlerin ortak mücadelesinin sonucu, bu gerçek güç dengeleriyle, proletarya diktatörlüğü olamazdı. İki sınıfın diktatörlüğü bir çelişkiyse, ki öyledir, bu çelişki kendini gerçek maddi tarihte, zaman içinde açmalı ve sona erdirmeli. Bu süreci yorumlamak için, Lenin’in dediği gibi, yeterli sayıda tarihçi bulunacaktır. “İki sınıfın” devrimci devleti “iki sınıfın” devriminin sonucudur. Ayaklanma ve devrim süreci genel olarak aşağıdan toplumsal sınıflar ve kesimlerin heterojen birliğinin gerçekleştirebileceği bir şeyse (1905’te öyleydi) “devrimin ertesinde” de devrimin devamı, devrim fiilen ve canlı bir görüngü olduğundan, bu sınıflar tarafından bir devlet biçiminde sürdürülebilir. Devrimci “birkaç sınıftan” oluşan devrimci devlet “kuramsal” bir çelişki değil genel devrim gerçeğinin ve 1905’te devrimci dönemin taktik bir evresi olarak özelliklerinin kavranışından kaynaklanan kuramsal bir zorunluluktu.

1917 Devrimi’nde bu güç dengesi ve toplumun farklı kesimlerinin katılım biçimleri, sınıfların saflaşmasıyla ilgili temel sorunlar gibi, 1905 Devrimi’ne göre değişime uğramıştır. Bu farklılığın bir kısmı Rusya toplumunun 12 yıldaki evrimi bir kısmının da kapitalizmin global bunalımının yıkıcı bir dünya savaşı düzeyine dek derinleşmesine bağlı olduğu açıktır. Ancak ne olursa olsun proletaryanın siyasal erkle ilgili pratik olanaklarını değiştiren bu gelişmlerin sınıflar arası mücadeledeki pratik sonuçları ve bunların devrimi gerçekleştiren güçler arası gerçek dengeyi etkilemesidir. Lenin’e bu kez yoksul çifçilerin “desteğini alarak” işçi iktidarını oluşturma siyasetini gündeme almasına izin veren bu gerçektir. Devrimci devlet işçilerin devleti olabilir. Lenin bakış açısını ve yöntembilimini gözden geçirmiş değil, pratik gerçeklik bir işçi yönetimini oluşturmanın ve karşı devrimin bir devrimci işçi devlet tarafından bastırılmasının olanaklarını sağlamıştır. Bugün yıllardan sonra Ekim Devrimi deneyimine baktığımızda bu “tek bir sınıfın” devletinin de “iki sınıfın” devletinin karşılaşacağı çelişkilerle karşılaştığını kolayca görebiliyoruz. Siyasal ve ekonomik ağırlıkları ve Rus veya Rus olmayan silahlı burjuva karşı devrimini köşeye sıkıştırıp dağıtmada oynamaları gereken rolden kaynaklanan çiftçilerin desteğini kazanma yaşamsal zorunluluğu devrimci devleti temel güçlüklerle karşı karşıya getirdi ve damgasını bu devletin oluşum sürecine vurdu. Ancak hiç kimse bu çelişkilerden, işçilerin güç uygulamadaki yetersizlikleri ve bundan kaynaklanan proleter olmayan sınıfların siyasal ve ekonomik baskısından Rusya’nın ekonomik altyapısı göz önünde bulundurulduğunda devrimci işçi devleti kurmanın erken olduğu sonucuna ulaşamaz çünkü yalnızca bir tek bu devlet Rusya’da burjuva karşı devriminin kaçınılmaz direnişini bütün mücadelelerde bastırmak üzere devrimin (aşağıdan mücadelesinin yanında) yukardan sürdürülmesini güvenceye alabilirdi.

Devrimci dönemlerin ve devletin bu dönemlerde devrim sürecinde araçsal rolü Leninist kavrayışı etkin siyasal müdahaleciliğin Marksizm’in ilkeleriyle çelişmediği, Marksist çözümlemeler özellikle tarihsel materyalizm ve devlet kuramının tanımlarının gözden geçirilmelerini gerektirmediği gibi bu kuramdan ve bu materyalizmden kaynaklandığı gerçeğine tanıklık etmektedir. Menşevizm ve sol liberalizm geleneksel olarak komünist eylemi kuramsal “arılık”la karşıtlık içinde görmüştür. Kuşkusuz komünist eylem mekanik materyalizmin klişeleri ve ekonomik deterministlerin başkalaştırılmış Marksist yorumlarıyla çelişmektedir. Ancak toplumun hareket yasalarını, devlet dahil toplumsal görüngülerin özelliklerini tanıyabilen bir Marksizm kuramı müdahalecilik ve “siyasal erke yönelmekle” çlişiki içinde görmediği gibi onda topluma en etkin devrimci müdahale yönergelerinin zengin bir kaynağını bulur.

Biz de devrimci cumhuriyet ve istenirliği sonucuna herhangi türden aşamalı devrim kuramıyla değil bu yöntemle vardık. Biz Komünist Parti programında sosyalist devrimin zorunluluğu ve olanaklılığının açık ve öz bir açıklamasını yaptıktan ve bu devrimi varoluş nedenimiz ve örgütlenmemizin temeli olarak tanımladıktan sonra varolan koşullarda İran işçi sınıfının ivedi iktidarını kurma gücünde olmadığı noktasına varıyoruz. Bunun hazırlığını yapmak bizim görevimizdir. Ancak toplumun sınıfsal güçlerinin bir bileşimi “başka bir devrimi” gerçekleştirebilme gücüne sahip. Bu devrim demokrasi için devrimdir ve işçi devrimi sürecinin bir uğrağı ve bir parçasıdır. Böyle bir devrimin zaferi işçilerin devrimine katkıda bulunur. Bu devrimin zaferi devrimci demokrasi isteyen sınıfların gerçek ve halen mevcut güçleriyle olanaklıdır. Bu devrim kesinlikle mevcut devleti ve mevcut siyasal rejimi devirmek durumundadır. Bunun yerine ivedilikle ne oturabilir ve ne oturmalıdır? Bizim Menşevikler “tarihsel” açıdan sırasının geldiği bir devlet iş başına gelmeli diyorlar. Proletarya diktatörlüğü sırası gelmediyse veya “başka devrim”in ürünü devlet derhal proletarya diktatörlüğü olamıyorsa bunlara göre devrimci devlet dahil her şey tepeden tırnağa “mavi” ve burjuva olacaktır. Zamanından önce siyasal erk sorununa müdahale etmek ve devrimci bir devlet kurmanın sonucu “ekonomik açıdan egemen sınıf” burjuvazinin aracına dönüşmekten başka bir şey olamaz! Pekiyi ya Marksizm ne diyor? Lenin’in devrimci sürece canlı ve yaratıcı yaklaşımı deneyimine sahip biz Marksistler için sorun şöyle görülmekte: Demokrasi için devrimin derinlemesine sürmesi ve burjuvazinin siyasal güçlerinin iktidarda basit bir yer değiştirmesine dönüşmemesi için burjuvazinin devrilmiş devletinin yerini ne almalıdır? Bu devrime karşı burjuvazinin kaçınılmaz direnişi nasıl kırılmalıdır? Leninizm devrimci dönemde “ekonomi”ye başvurmazdan önce yüzünü devrime ve devrimci erekler için şiddetli mücadelenin sürdürülmesinin zorunluluğuna döner. Devrimci devlet bu mücadelenin yukarıdan sürdürülmesinin biçimi ve aynı zamanda aşağıdan mücadelenin genişletilmesinin etkili aygıtıdır. Devrimci dönem örgütlü şiddet uygulama dönemidir:

Son çözümlemede siyasal özgürlük ve sınıf savaşımı önemli sorunlarını sonuca bağlayan yalnızca şiddet gücüdür. Bu şiddet gücünü hazırlayıp örgütlemek bizim görevimizdir. Bunu yalnızca savunmak için değil doğru yöntemle saldırı için de kullanmalıyız. Avrupa’da siyasal gericiliğin uzun süreden beri, hemen hemen Paris Komünü’nden günümüze kadar sürekli egemenliği bizi bu eylemin yalnızca “aşağıdan” ilerleyebileceği düşüncesine fazlasıyla alıştırmıştır. Bu düşünce bizi fazlasıyla yalnızca direniş mücadelelerini görmeye alıştırmıştır, biz artık yeni bir döneme girmiş bulunuyoruz. Ayaklanmalar ve devrimler dönemi başlamış durumda. Rusya’nın bugünlerde başından geçen dönemler gibi evrelerde eski klişeleşmiş formüllerle sınırlı kalmak kabul edilemez. Biz “yukarıdan eylem” düşüncesinin propagandasını yapmalıyız, en etkin saldırı eylemi için hazırlık yapmalıyız. Böyle bir eylemin koşulları ve biçimlerini değerlendirmeliyiz. (İki Taktik, cilt 9, sayfa 31)

Devrimci cumhuriyet bizim için devrimin ertesinde geçici devrimci devlet yoluyla devrimci şiddetin sürdürülmesidir. Bu devrimci devlet yaşamsaldır. Sosyalist mücadelenin kolaylaşması için siyasal demokrasiyi önemseyen, demokrasi için devrim yapmak isteyen veya iki gözü olan ve kendisi devrim yapmazsa bile belirli toplumsal kesimler ve sınıfların demokrasi için devrim yaptıklarını gören kişi bu devrimin siyasal erkle ilgili sonucunun ne olması gerektiğinin karşılığını vermelidir. Devrim güçleri devrimin ertesinde ve burjuvazinin kaçınılmaz direnişi sürecinde ne yapmalıdır? Biz devrimci kesimlerin iradelerinin “yukarıdan” uygulanmasının temsilcisi olan bir devlet kesinlikle oluşturulabilir, oluşturulmalıdır diyoruz. Siyasal gücü ele geçirip devrilmiş ancak halen canlı ve etkin karşı devrimcilere karşı kullanmak gerek. Bu yargıyla Marksist devlet kuramı –ekonominin belirleyiciliği vs.- arasında çelişki gören kişi gerçekten bunların hiç birinden bir şey anlamamıştır. Devrimci dönemde devlet geçici, geçmekte ve dönüşmekte olan bir görüngüdür. Devrimden kaynaklaır ve fiilen sürmekte olan devrimin sorunlarına yanıt verir. Bu devletin içsel çelişkileri, geleceği, sönümlenme veya çözülme süreci, devrimci bunalımın sürmesi vs.nin hiç biri devrimci devletin sınıf mücadelesinin belirli bir evresinde oynayabileceği gerçek ve maddi rolden hiç bir şey eksiltmez.

İran’da kapitalizmle demokrasinin çelişkisi düşüncesini bütünüyle sistematik biçimde ve komünist harekete egemen popülizme eliştirinin bir parçası olarak ilk ortaya atan hareketlerden biri bizim hareketti. Bu konuda İran Solu’nun kuruntularının dağılmasında önemli bir rol üstlenebildi. Ancak biz aynı zamanda devrimci demokratik bir devlete programımızda yer veriyoruz. Bunun nedeni şimdi açıkça ortada, çünkü biz devrimci cumhuriyete “İran ekonomisinin siyasal üstyapısı” olarak bakmıyoruz, [bu devleti] demokrasi için emekçilerin devrimci şiddet uygulamasını yukarıdan örgütlemesi gereken “devrimci dönemde bir devlet” olarak görüyoruz. Demokrasi için devrim olanaklıysa devrimci demokratik devlet de yalnızca olanaklı değil yaşamsaldır da. Tarihsel sürecin bu devrimle devrimci devleti hangi zamansal sürede “eskiteceği” ve proletarya diktatörlüğünü “gündem başına” yerleştireceği konusu başka bir sorundur. Kuşkusuz biz şimdiden proletarya diktatörlüğü ve sosyalizmi gündemimize almış olduğumuz gibi (bizim sloganımız işçi yönetimidir) günü geldiğinde, Bolşevikler gibi, eski devrim ve devrimci ereklerin “eskidiğini” duyuran ilk kişiler olacağız.

Devrimci döemlerde devletin özgüllüklerini kavramak siyasal erk sorununa etkin ve müdahaleci yaklaşımın gerekli koşuludur. İran Solu günümüze kadar devlet ve ekonomiyle ilişkisi konusunda metafizik ve determinist anlayışıyla, en azından kuramsal açıdan, böyle etkin bir müdahale yetisinden yoksun kalmıştır.

Devrimci Dönemde Burjuva Devleti – İslam Cumhuriyeti Örneği

Biz başından İslam Cumhuriyeti devletini burjuvazi ve emperyalizmin aygıtı niteledik. Nisan 79 tarihli İşçilerin Çalışma Bakanlığında Grevi adlı broşüre yazdığımız önsözde şunları söylüyorduk:

Devrimin ve sınıf savaşımının günlük gerçekleri gün geçtikçe şu anki yönetime karşı küçük burjuva kuruntuların ve emekçilerin bulanık güveninin bırakılmasının zeminini daha da hazırlamaktadır. Bu bulanık güven kapitalistlerin İran Devrimi’ni yenilgiye uğratabilmelerinin temel kaynağıdır. Her gün işçiler ve emekçiler kendi kendilerine işçi hareketinin yükselmesine ve emekçi kitlelerin işçi sınıfı önderliğinde seferber edilmesine karşı duran bir yönetimin ulusal ve devrimci bir yönetim olup olmadığını sormaktalar. Özgürlüğü gasp eden, ifadeyi boğan, toplantıları dağıtan, işçi sınıfının çıkarları doğrultusunda faaliyet eden siyasal parti ve örgütleri “komplocu”, “bozguncu”, “kraldan çok kralcı” niteleyen bir yönetim devrimci bir yönetim mi? Acaba İsfahanlı işsiz işçilerin gösteri safına ateş açıp sonra da oralı olmayan bir yönetim devrimci bir yönetim mi? Bilinçli işçileri tutuklayan, işçiler arasında etnik, dinsel, cinsel, kuşak vs. ayrımı yaratarak birleşmelerini önleyen bir yönetim devrimci bir yönetim mi? Hayır, şu anki yönetim kesinlikle emekçilerin devrim ve ayaklanma organı değildir. Emperyalizmin İran’daki uzun erimli çıkarları açısından gerçekten “geçici” olan şu anki yönetimin tarihsel görevi sermaye ve emperyalizmi İran emekçi ve mücadeleci kitlelerinin devrimi fırtınasından kurtarmaktır. (sayfa 3-4)

Ancak bilinçli işçilerin ve işçi sınıfının devrimci öncülerinin yukarıdaki gerçekler karşısında görevleri nelerdir? Şu anki yönetim sermaye ve kapitalistlerin çıkarları doğrultusunda hareket etmekteyse, şu anki yönetim emperyalist gericiliğin geri dönmesini sağlayacak geçici bir hülleyse, devrimci işçilerin görevi işçilerin bağımsız egemenliğinin organını örgütlemek yönünde hareket etmektir, böylece –er geç kapitalistlerin önderliği, küçük burjuvazinin tutucu ve gerici kesimlerinin yardımı ve milyonluk katliamlar yapmaktan çekinmeyen askeri, siyasi danışmanlarının çabasıyla başlayacak olan- karşı devrimin son saldırısında geniş emekçi kitleleri devrimin kazanımlarını korumak ve karşı devrimi kesin yenilgiye uğratmak üzere seferber edebilmelidir (sayfa 5).

Be Suy-e Sosyalizm’in yayınlanmaya başlamasıyla biz İslam Cumhuriyeti’ni bu değerlendirmemizin kuramsal temellerini “Burjuva-emperyalist Karşı devrimini iki Kanatı” adlı makaleler dizisinde açıkladık. Bu makalelerde devrimci dönemlerde burjuva devletinin işleyişinin ana özelliklerinin altını çizerek, İslam Cumhuriyeti’nin burjuvazi ve emperyalizm için faydalarını bir bir sayarak İslami rejimin burjuva bir rejim olduğunu, emperyalist burjuva siyaseti dolayısıyla İran Devrimi’ne ilişkin İran burjuvazisinin tümünün siyasetini güttüğünü söyledik. Bizim uslamlama eksenimiz buydu: Devrimci dönemde burjuvazinin sorunu ekonomi değil devrimdir. Gerek tarihsel gerek çözümsel açıdan “karşı devrimci düzen”in kurulması burjuvazi için önceliklidir. Burjuvazinin “istenilir” devleti bu dönemde özellikle olağan baskı ve denetim kurumlarının işlevsizleşmeleri göz önünde tutulduğunda, devrimci dönemde varolan siyasal materyal ve malzemeden yararlanarak devrimin işini bitirebilen devlettir. 78-79 yıllarında monarşik-burjuva İran devleti çözülmek üzereydi. Devrim hortlağı burjuvazinin tepesinde dolaşıyordu. Bu dönemde liberal Ulusal Cephe ve Kurtuluş Hareketi harketleri devrimi önlemenin en etkin yandaşları ve olağan devletin baskı kurumları ordu ve bürokrasinin korunmasının en büyük savunucusuydular. Liberallerin bu konumu ve devrim kampını yarım yamalak isteklerle işbirliğine sürüklemekteki olası becerileri devrim dalgası karşısında taktik bir geri çekiliş içinde olan İran büyük burjuvazisinin çıkarlarıyla örtüşmekteydi. Bir dönem için liberaller varolan siyasal durumu ve kendi siyasal erkini korumak için burjuvazinin en ciddi ve en “hesaplı” alternatifiydi. Bahtiyar hükümeti liberal monarşi konuma geri çekilmek yoluyla durumu denetim altına almak için burjuvazinin son çabasıydı. Bu, devrim dalgasını atlatmak ve devrim sonrası durum için hazırlık yapmak için burjuvazinin taktik bir geri çekilişiydi.

Ancak devrim bu hesapları altüst etti. Sorun artık silahlı ayaklanma aşamasına varan, orduyu etkisizleştiren ve geniş devrimci halk kitlelerini silahlandıran devrimin bastırılmasıydı. Liberal hareketin siyasal platformu, yöntemleri ve olanakları artık toplum gerçeğinin gerisindeydi. Burjuva devleti artık devrimle yalnızca devrim adıyla savaşabilirdi. İslamcı hareketi böyle bir devletin oluşturulması için uygun bir malzemeydi: Burjuva karşı devrimini o kesitte örgütleyebilen burjuva devleti. Biz İslam Cumhuriyeti’nin olağan burjuva üretim düzeninin siyasal koşulu olan karşı devrim düzenini kurma aracı olduğunu söyledik. İslami rejiminin tepeden tırnağa burjuva niteliği, ideolojisinin, yöntemlerinin ve örgütleniş dokusunun toplumun hangi kesimlerine dayandığından bağımsız, bu devletin burjuva-emperyalist karşı devriminin örgütlenmesinin olanaklı biricik biçimi dolayısıyla da 79 yılından sonra burjuvazi için bu örgütlenmenin istenilir biçimi olmasına dayanmaktadır.

Bazıları niçin biz o zaman İslam Cumhuriyeti’nin büyük, tekelci burjuvazinin temsilcisi olduğunu ilan etmediğimiz için bizi eleştirebilirler (eleştiriyorlar da). Aslında bu, devletle ilgili aynı sınırlı ekonomik anlayıştır, şu farkla ki bu kez İslam Cumhuriyeti’nin burjuvalığını kabul etmiş elinden geleni ardına koymamaya çalışıyor. Gerçek, bizim de çözümlediğimiz gibi, İslam Cumhuriyeti İran büyük burjuvazisinin siyasal örgütü ve örgütsel temsilcisi olmadığıydı. O uğrakta bu rejim bu sınıfın siyasetçilerinin siyasal varlıklarını duyurdukları ve görüşlerinin bireştirilip temsil edildiği odak ve kapitalistlerin örgütlenme aygıtı değil bu sınıfın devrimci dönemdeki “siyasal” devletiydi. Bunun kendisi İslam Cumhuriyeti’nin hareketinde çelişkilere neden olmuştur. İslam Cumhuriyeti’nin olağan burjuva bir siyasal rejime, burjuvazinin üretim ilişkilerini korumak için büründüğü olağan biçime dönüşmesi pratik açıdan karmaşık ve güç bir süreçtir. İslam Cumhuriyeti’nin bu süreci katetmedeki yetersizliği günümüz İran’ında yönetim bunalımının yönlerinden biridir. İran toplumu devrimci bunalımdan uzaklaştığı dolayısıyla devletin olağan konuma yerleşip olağan yöntemlerle işlemesi gerektiği ölçüde İslam Cumhuriyeti devrim süresince büründüğü pratik biçimlerden uzaklaşıyor bu da rejimin siyasal bunalımını artırıyor. Aynı biçimde İran’da devrimci bunalım varlığını sürdürdüğü ölçüde İslam Cumhuriyeti kapitalist devletle bu sınıfın olağan beklentileri arasında ayrılığa neden olan “olağan dışı” yötemlerle iş görmek zorunda kalıyor. Böyle koşullarda biz doğru biçimde “devrimci dönemde burjuva devleti” olarak İslam Cumhuriyeti’nin hareketinin diyalektiğini açıklayıp bu rejimin sınıfsal özelliği ve bağlılığını burjuva bir rejim olarak çözümledik. İslam Cumhuriyeti İran’da burjuvazinin devleti ve temsilcisi olmuştur çünkü 79 Devrimi’nde ve sonraki yılların altüst oluşlarında bu burjuvazinin olanaklı tek devlet biçimiydi, hala da öyledir. Ancak bu devrimci bunalım bitecekse, kitlelerin yeni bir mücadele dalgası İran’da yeniden devrimci koşullar oluşturmazsa İslam Cumhuriyeti varolan biçimiyle bu iç çelişkilerine kurban gidecektir. İslam Cumhuriyeti ya yeni bir devrim tarafından devrilecektir veya devrimci bunalımın kesin biçimde sona ermesi sonucunda tanınmayacak ölçüde değişime uğrayacaktır. İslam rejiminin asgari değişim ve dönüşümle İran’da burjuvazinin olağan devletine dönüşmeyi ve burjuvaziyi kendisiyle örgütsel ve siyasal açıdan tam birlik içine girmesi için ikna etmek istediği açıktır. Ancak rejim karşıtı opozisyonda çeşitli burjuva partilerinin bulunması, rejimin özel sermayenin desteğini almadaki güçlükleri ve sermayenin bu kesimiyle inişli çıkışlı ilişkisi İran burjuvazisinin safları içinde halen bu söz birliğinin ve böylesi bütünsel ve gerçek birliğin bulunmadığını göstermektedir. Devrim ve komünizm korkusu burjuvazinin bütün kesimlerini rejimi desteklemeye itiyor ancak rejimin olağan burjuva bir devletin rolünü üstlenmedeki başarısızlığı İran burjuvazisinin siyasal temsilcileri arasındaki sert karşıtlıklara neden oluyor.

İslam rejimi olağan bir devlete dönüşsün veya devrim tarafından devrilsin devrim dönemi toplumunun olağan bir topluma dönüşme süreci uzun süreden beri başlamış durumda. Biz “İki Kanat…” makalelerinin son bölümünde İran toplumunun siyasal durumundaki bu gidişe değindik. İslam Cumhuriyeti’nin insiyatifi ve burjuvazinin bütün kesimlerinin desteğiyle İran’da devrimci durumu sona erdirmek ve olağan burjuva bir devletin oluşturulmasının zeminini hazırlamak için gerçekleştirilen dönüşümleri sıraladık. İslam Cumhuriyeti’nin burjuvalığı konusunda belge ve kanıt arayanlar aşağıdakilerden biriyle yetinebilirler.

1) Devrimde kapitalist mülkiyet ve sömürünün kutsanması ve meşruiyeti sorgulanmaya başlamıştı. Mülkiyet meşrulaştırılmalıydı, bunun için önce mülkiyeti görünürde devrimden kaynaklanan devlet mülkiyetine dönüştürmek yoluyla meşrulaştırmaktan daha doğal bir yöntem olabilir miydi?

2) Devrimin demokratik kazanımlarının geri alınması ve siyasal haklardan yoksun kesimlere boyun eğdirmek. Kitlelerin dinsel korkutma ve aptallaştırmasına dayanarak demokratik ereklerini “Batılı” ve “emperyalist” diye bastırdılar. Rejimin devrimin demokratik kazanımlarına saldırsı sürecinde burjuvazi bir sınıf olarak birliğini ve siyasal iktidarını yeniden kazandı.

3) Bastırmanın olağan ve sürekli kurumlarının yeniden yapılandırması, silahlı asker, polis kuvvetlerinin ve devlet bürokrasisinin kutsanması ve yeniden yapılanması.

4) Kitleleri düşük kazanç düzeyi ve ekonomik bunalımın korkunç sonuçlarına boyun eğmeye zorlamak. Bu bunalım önceki evrede devrimci bunalımın maddi temellerini oluşturuyordu, İslam Cumhuriyeti’nin çeşitli kanatları gerçekte devrim adıyla bundan kaynaklanan güçlüklerin yükünü işçiler ve emekçilerin omuzuna yıktılar.

5) Emperyalizm ve emperyalistlerin kutsanması, anti emperyalist mücadelenin anlamının içinin boşaltılması, emperyalist devletlere egemen gerici burjuvazi ve uluslararası gericilikle diplomatik, ekonomik ve askeri ilişkilerin gerekçelendirilmesi.

6) Komünist hareketin geniş çaplı bastırılması ve proleter olmayan kesimlerin direnişlerinin uslu liberal opozisyonun bayrağının altına itilmesi. Devrim boyunca aleni ve geniş çaplı mücadeleye girmiş olan komünistler eski durumun canlandırılması için en korkunç biçimde bastırılmalıydılar. Aynı zamanda devrimci dönemde liberalizm bayrağının altından çıkmış olan proleter olmayan kesimlerin liberal bir opozisyonun sloganları düzeyine kadar geriletmeleri gerekiyordu.

Burjuva bir devlet olarak İslam Cumhuriyeti devrimci dönemde bu koşullar bütününün gerçekleşmesi için ciddi biçimde çabaladı. Bunlar burjuvazinin topluma olağan ve bunalımsız egemenliğinin koşullarını sağlıyordu. Bu koşullar gerçekleştiği ölçüde toplum devrimci durumdan uzaklaşıyor, burjuva devleti de bu koşulların bir parçası olarak olağan biçim ve görüntüsüne dönmek durumundadır. Bu sürecin katedilmesinin güçlüğü İslam Cumhuriyeti’nin bunalımının kaynaklarından biridir. Ya yeni bir devrimci mücadele dalgası İslam Cumhuriyeti’ni devirmek yoluyla toplumu siyasal evriminin yeni bir dönemine sokacak veya İslam Cumhuriyeti, biçim değiştirerek veya yerine başka bir şey geçirilerek, bunalımsız burjuva bir toplumun yönetimine uygun özellikere bürünecektir. Burjuvaziyle İslam Cumhuriyeti şu an olası bu iki gidişin mengenesi arasında sıkışmış durumundalar. İslami rejim burjuvazinin mevcut rejimi ağır ağır dönüştürerek olağan bir rejimle barışçıl biçimde değiştirmesi baskısına direnmektedir. Öte yandan burjuvazinin bu yönetimi şiddetle ve birden bire her türden değiştirme çabası siyasal bunalımın şiddetlenmesine ve bu rejimin devrilmesini isteyen geniş kitlelerin meydana inmesine neden olacaktır. Devrimci bunalım, burjuvazinin gözünde istenilirliğini karşı devrimin örgütlenmesi zorunluluğundan alan, bu rejimin yerine kolayca başka bir yönetimin oturtulması biçiminde sönmüş değil, öte yandan devrim tehdidi burjuvazinin İslam Cumhuriyeti’ne sınırlı siyasal görevleri olan “karşı devrimi örgütleyen bir devlet” olarak bütünüyle rıza gösterip onu desteklemek için birleşeceği kadar ivedi ve fiili değildir. Burjuvaziyle İslami yönetimi arasındaki ikircikli ilişkisinin temellerini burada aramak gerek.

Sözün kısası bu bölümde vurgulanmak istenen şey İslam Cumhuriyeti’nin sınıfsal bağlılığı, eylemleri ve hareket ufkunun burjuva devletinin devrimci dönemde özelliklerinin kavranılması temelinde çözümlenmesi gerektiğiydi. Devrimci dönemde burjuva devleti böyle bir dönemde burjuvazinin çıkarları ve önceliklerini karşılayabilen devlettir. Daha uzun erimli ve “ekonomiyle örtüşen” burjuva devleti devrimci bir dönemde burjuvazinin çıkarlarını koruma görevini üstlenen devletle zorunlu olarak aynı olması gerekmemektedir.

Devrimci Dönem ve Proletarya Diktatörlüğü

Ancak sözcüğün dar anlamında “devrimci dönemleri” ve bunun daha geniş anlamda geçiş dönemiyle farkları konusunda söylediklerimiz göz önünde tutulduğunda yukarıdaki bölümlemenin ve “geçiş dönemi” kavramının yeterince somut olmadıklarını söylememiz gerekir. Bir başka soru halen söz konusu olabilir: Acaba toplum burjuvazinin devlet makinasının dağıtılmasıyla ivedilikle sosyalist toplumun “alt evresine” girer mi? Geçiş süreci ve geçiş dönemi devleti olarak proletarya diktatörlüğünde daha somut bir bölümlenme yok mu?

Kanımca burada başka bir aşamalandırmayı işin içine sokmamız gerek. Proletarya diktatörlüğü (veya genel olarak geçiş dönemi) iki önemli ve aşağı yukarı ayrı evreyi kapsar. İlkin proletarya diktatörlüğünün siyasal yerleşme evresi, ikincisi “istikrarlı” proletarya diktatörlüğü altındaki toplumsal geçiş evresi.

İlk evre proletarya diktatörlüğü devletinin kurulmasıyla derhal başlayan dönemdir. Bu, işçi devletinin “devrimci dönemde” işçilerin geçici devrimci devleti biçiminde çalıştığı bir dönemdir. Bu devletin temel görev ve önceliği, bütün devrim ürünü devletler gibi, siyasal iktidarını yeniden kazanmak için çabalayan yenilgiye uğramış gericilik olan burjuvazinin kesin ve ölümüne direnişini bastırmaktır. Bu dönemin temel özelliği devrimci bunalımın sürmesi, devrime karşı şiddetli mücadeleye girişen örgütlü burjuva karşı devrimin varlığı, siyasal ve askeri yollardan burjuvazinin erki yeniden ele geçirebilme olasılığı, siyasal istikrarsızlık ve proletaryanın siyasl gücünün yerleşmesi konusundaki güvensizliğidir. Proletarya diktatörlüğü devletinin burjuvazinin direnişini kırıp işçi sınıfının siyasal zaferini tescil ettiği ölçüde bu dönem sonuna yaklaşır. Bir başka deyişle bu dönemdeki proletarya diktatörlüğü, özelliklerini daha önce açıkladığım, geçici bir devletin özelliklerine sahip proletarya diktatörlüğü “geçici devleti”dir. Bu devletin özgüllükleri ve yöntemleri doğal olarak devrim ve ayaklanma sürecinin özgüllükleri ve yöntemlerinin devamıdır. Bu devletin organları, devlette otoritenin örgütlenmesi, bu devletin sınıfıyla hukuksal ve pratik ilişkisi, devleti oluşturan güçler ve önderliği doğal olarak devrim sürecinin devamında biçimlenir ve devrim kampının önderliği, ilişkileri ve güçlerinin damgasını taşır.

İkinci evre: Bu dönem proleter iktidarın siyasal istikrar dönemidir. Bu dönemde proletarya diktatörlüğü “geçici olmayan” anlamda bir devlet gibi çalışır. Burada Marksizm’in proletarya diktatörlüğüyle ilgili egemen sınıf olarak işçi sınıfının bütününün doğrudan örgütü ve en kapsamlı biçimiyle proletrya demokrasisinin kuruluşu oldukça tanıdık tanımları gerçekte maddileşiyor. Bu, “değnekleri” artık atmış olan “devlet”tir, biçimlenme ve doğumunun izlerini üzerinden atmış sözcüğün gerçek anlamında bir sınıfın siyasal üstünlüğünü ve bu sınıfın üyelerinin karar verme ve yönetimde doğrudan varlığını açıkça gösteriyor. Burada artık bu diktatörlükte devletin genel sönümlenme süreci dışında hiç bir “geçici” öge bulunmamaktadır. Bu artık “geçici devrimci devlet” değildir, belirli ekonomik ve toplumsal ilişkilerle örtüşmektedir, gelişmekte olan bu ilişkilerin siyasal yansısı olmalı ve bu ilişkilerin gelişmesini güvenceye almalıdır.

Bir başka deyişle burada sözünü ettiğimiz aşamalandırma proletarya diktatörlüğünün yaşamının iki dönemine uymaktadır. Birincisi proleter yönetimin varlığını sürdürmesinin siyasal ve askeri açıdan tehlikede olduğu, burjuvazinin siyasal ve askeri direnişinin bastırılması ve devrimin siyasal zaferinin istikrara kavuşturulmasının öncelikli olduğu devrimci dönemdir; ikincisi proletarya diktatörlüğünün toplumun ekonomik temellerini dönüştürme görevini yerine getirebileceği istikrar dönemidir. Birinci evrede “devrimci dönem devleti” olarak proletarya diktatörlüğü ikinci dönemdeyse sözcüğün bütünsel ve klasik anlamında, kapitalizmle komünizm arasında geçiş döneminin tümünün siyasal üstyapısı olarak proletarya diktatörlüğüyle karşı karşıyayız. Bu iki evrenin matematik kesinlikle bir birilerinden ayrılmadığı ortadadır, bu iki dönem proletarya diktatörlüğünün öncelikli görevleri itibarıyla ayrılırlar. Bu öncelikleri seçilebilir değildir, nesnel koşullar ve toplumsal güç dengelerinden kaynaklanır. Bu ayrım özünde Marksizm için yeni bir şey değildir (tartışmamızda yeni olabilecek şey çıkarımlarımız ve bu aşamalandırmaya atf ettiğimiz önemdir). Ekim Devrimi boyunca Lenin’in yaptığı çeşitli göndermeler proletarya diktatörlüğünün özellikleri ve görevleri konusunda böyle bir bölümlemeyi göz önünde bulundurduğunu göstermektedir:

Yüzünü geleceği dönmüş herhangi bir partinin ilk görevi halkı programının ve taktiklerinin doğru olduğuna ikna etmesidir. Bu görev gerek Çarlık döneminde gerek Çreteliler ve Çernievler’in Krenskiler ile Kişkinler’le işbirliği döneminde görevlerin başında yer alıyordu. Bu görev bugün genel olarak yerine getirilmiştir, çünkü sovyetler kongresinin Moskova’da kesinlikle kanıtladığı gibi Rusya işçileri ve çiftçilerinin çoğu Bolşevikler’in tarafını tutmaktalar. Ancak bu görevin bütünüyle yerine getirilmesine daha uzun bir yol var.

Partimizin karşısına çıkan ikinci görev siyasal iktidarın ele geçirilmesi ve sömürücülerin direnişinin bastırılmasıydı. Bu görev tam olarak yerine getirilmiş değil, gözden kaçmamalı çünkü bir yandan monarşistlerle demokrat-meşrutiyetçiler bir yandan da Menşevikler ile Sağ DS’ler olan dostlarıyla yandaşları sovyetlerin iktidarını devirmek üzere birleşme çabalarını sürdürmekteler. Yine de sömürücülerin bastırılması görevi 25 Ekim 1917 ile Bugayevski’nin teslim tarihi (hemen hemen) Şubat 1918 arasında başarıldı.

Üçüncü görev şu an ivedilikle başa geçen ve varolan dönemin özelliğini belirleyen Rusya’nın yönetim işlerini örgütleme görevidir. Gerçi daha 25 Ekim tarihinden bu görevi gerçekleştirmek doğrultusunda adımlar attık. Ancak bugüne kadar, sömürücülerin direnişi açıkça bir iç savaş görünümüne büründüğünden, yönetim işleri görevi asal, eksendeki göreve dönüşemezdi. (“Sovyet Devletinin İvedi Görevleri, Nisan 1918, cilt 27, sayfa 241-142, italikler eklenmiştir)

Gerçek, Sovyet devletinin devrilme tehlikesinin yok edilmesi, gerek iç gerek uluslararası burjuvazinin askeri komploları ve eylemlerinin etkisizleştirilmesinin Ekim 1917 ile Şubat 1918 tarihleri arasındaki süreden çok daha uzun sürdüğüdür. “İkinci” (iktidarın ele geçirilmesinden sonra ilk) görevin yerine getirilmesinden sonra proletarya diktatörlüğünün Rusya “yönetim işleri”nden daha fazlasını gündeme alması gerektiği noktası açıkça ortadadır, öyle de oldu. Ancak bu formülasyon, sırayla ve işçi sınıfının öncü partisinin istemi dışında gündeme oturan görevlerin bölümlenmesi, “sömürücülerin direnişinin bastırılması” ve “yönetim ileri”, gerçekte bizim aşamalandırmamızda sunduğumuz betimlemeyle örtüşmektedir. Birinci dönem proleter iktidarın kendini bütünüyle yerleştirip burjuvaziyi şiddetle bastırması gerektiği dönemdir ve ikinci dönem, “yönetim” evresi veya sözcüğün daha geniş anlamında proletaryanın siyasal egemenliğiyle örtüşen toplumun örgütlenmesi veya sözcüğün geniş ekonomik, toplumsal ve kültürel anlamlarında geçiş dönemidir. Görevlerin “önceliği”nin Parti’nin istemsel seçiminden kaynaklanmadığına burjuvazinin direnişi, bu direnişin şiddeti, türü ve biçiminin yol açtığı bir durum olduğuna dikkat etmek gerek.

Lenin aynı makalede proletarya diktatörlüğünün bu aşamalandırmasının daha yoğun ve daha açık bir formülasyonunu sunar:

Bütün sosyalist devrimlerde proletarya siyasal iktidarı ele geçirme sorununu çözdükten, yoksunlaştıranları uzaklaştırıp direnişlerini bastırdıktan sonra kapitalizmden daha üstün toplumsal bir düzen kurma görevi başa geçer: İş verimliliğinin artırılması görevi, bu doğrultuda (ve bundan dolayı) çalışmanın daha iyi örgütlenmesi. Sovyet devletimiz Krenski’den Kornilev’e kadar sömürücüleri yenilgiye uğratma sayesinde doğrudan ve ciddiyetle bu görevi yerine getirmeye girişebilecek konumdadır. Burada bir nokta hemen açığa çıkar: Merkezi devletin ele geçirilmesi birkaç günde gerçekleşebilse, geniş bir ülkenin en uzak yerlerinde bile sömürücülerin askeri (ve yıkıcı) direnişleri birkaç hafta içinde bastırılabilse bile iş verimliliğini artırma temel sorununun çözümü, her durumda… birkaç yıl gereksinir. (agy, sayfa 257)

Şu an Nisan 1918’de Sovyet devletinin ilk görevi, sömürücülerin bastırılmasını, gerçekten bitirp bitirmediği sorusunu bir yana bırakıyoruz; ayrıca “iş verimliliğinin artırılması”, ve yalnızca “bu doğrultuda”, “toplumsal çalışmanın daha iyi örgütlenmesi”nin proletarya diktatörlüğünün “olağan” görevlerini tanımlamak için uygun ifadeler olup olmadıkları sorunları da şu an için bir yana bırakıyoruz. Şimdilik bizim için önemli olan nokta Lenin’in proletarya diktatörlüğünün öncelikleri ve pratikteki görevlerinin aşamalandırması ve tarihsel ardışıklığına gösterdiği ilgidir. Bu bölümlemeler, bizce, kuramsal açıdan Bolşevikler’n Ekim Devrimi’nin görevleri ve ufku konusunda görüşlerinin yorumlanmasında daha büyük bir rol oynamalıdır.

Proletarya diktatörlüğü döneminde böyle bir bölümlemenin altını çizmekle elde ettiğimiz ilk çıkarım gerçekte Lenin dönemi Sovyetler yönetimini bu devletin “demokratik leştirmenleri karşısında savunmaktır. İkincis, bu bölümleme Lenin’in Ekim Devrimi sonrası görüşleri ve formülasyonlarını gerçek tarihsel bağlamına oturtmamızı dolayısıyla bu süreç boyunca Lenin’in bakışını ve pratik yöntembilimini daha ayrıntılı değerlendirmemizi sağlamaktadır. Üçüncüsü, bu bölümleme bize son çözümlemede Ekim Devrimi’nin gidişinde oldukça istenmeyen sonuçlara yol açan Bolşevikler’in hareketinde bazı belirleyici zaafları daha iyi ayrıştırıp çözümleme olanağı vermektedir. Son ve dördüncüsü, bu bölümleme erkin ele geçirilmesinden sonra proletaryanın pratik stratejileri konusunda daha açık bir görüntü elde etmemizi sağlamakta. Bu, daha önceki proleter devrimlerinin başarısızlıklarına uğramamak için yaşamsaldır. Bu tartışmada bu noktalara ayrıntılarıyla değinmeyeceğim, yalnızca kısaca başlıklara değinmekle yetineceğim, daha geniş açıklamaları bir başka fırsata bırakıyorum.

Lenin’in yapıtlarına daha yakından baktığımızda proletarya diktatörlüğü konusunda iki ayrı yaklaşımla, bir başka deyişle bu devletle ilgili iki ayrı formülasyonla karşılaşıyoruz. Sözü edilen bölümlemeyi göz önünde bulundurmazsak bu formülasyonlar çelişkili dahi görünebilir. Ancak bu dönemleri ayrımsayarak bu çelişki de giderilmiş olur. Bir yandan proletarya diktatörlüğü doğrudan ve örgütlenmiş kitlesel ve proleter demokrasisidir deniyor (Lenin de bu görüşü kuramsallaştıran asıl kişilerden biridir). İşçi sınıfı üyeleri kitlesel iktidar organlarında doğrudan yasa koyucu, uygulayıcı ve yargıç rolünde ortaya çıkıyorlar. Devlet özel bir baskı aygıtı olarak özelliğini yitirir, egemen sınıf olarak işçi sınıfının örgütüne, toplumun yönetiminin genel örgütüne dönüşür. Bizim de Komünist Parti programında açık ve öz olarak proletarya diktatörlüğüyle ilgili dile getirdiğimiz tanım bu.

Öte yandan Bolşevikler’in gerek edebiyatında gerek eylemlerinde ilk bakışta proletarya diktatörlüğünün bu tanımına uymayan yorumlar ve yöntemlere tanık oluyoruz. Örneğin üretim birimlerinin yönetimi ve fabrika komiteleriyle sendikaların işçi denetimi konusundaki polemiklerde Lenin’in kendisi proletarya diktatörlüğünün [kendini] “Parti diktatörlüğü” hatta “bir kişinin diktatörlüğü” biçiminde gösterebilir diyor. Pratikte de üstün proleter bir demokrasi olarak proletarya diktatörlüğünün Marksist yandaşları ve kuramcıları Lenin ile Bolşevikler’in birçok durumda kitlelerin doğrudan denetimiyle iradelerinin uygulandığı, kitlelerin doğrudan seçimi sovyet gibi kurumlara karşı toplumun ekonomisi ve siyasetine Parti, Halk Komiserlikleri Sovyeti ve genel olarak devletin denetimini artıran eylemler lehine konumda yer aldıkları görülür. Tarihçiler genelde bu ikinci yaklaşımın “Rusya’nın geriliği” ve “Bolşevikler’in pragmatizminden” kaynaklandığını savunurlar, Bolşevikler’in “demokratik” eleştirmenleriyse bunda “bürokratizmin başlangıcını” ve “Marksist ilkelerin çiğnenmesini” görürler. Bu ikinci türden yaklaşımlar ve Lenin’in yaşadığı dönemde bile az çok işçi kitlelerinin doğrudan eyleminin ötesinde merkezi bir devlet gücü oluşturmak doğrultusunda pratikte gerçekleştirilenler Ekim sosyalist Devrimi’ni “demokratik” bir açıdan eleştiren çeşitli eleştirel yaklaşımların beslenme kaynağı olmuştur. (Sovyetler’de) konseyci komünistler, işçi opozisyonu ve demokratik-santralist fraksiyon, yeni sol, Troçkizm, Avrupa komünizmi ve diğerleri Rusya deneyiminin bu “demokratik eleştirisi”ni paylaşmaktalar.

Yukarıda sözü edilen proleter devriminin iki dönemi arasındaki ayrım Bolşevikler’in bu “ikili” ve görünürde “pragmatist” yorumlarının nedenlerini büyük ölçüde açıklıyor. Gerçek şu ki devrimin ilk yıllarında proleter devletin “santralist” edimlerinin büyük bölümü ve yanlışlıkla “savaş komünizmi” adlandırılan eylemler (ve bunun ardından NEP) sözcüğün geniş ve bütünsel anlamında proletarya diktatörlüğüyle değil Rusya’da proletarya diktatörlüğü “gecici devleti” olan proleter iktidarın istikrara kavuşturulup berkleştirilmesinin zorunluluklarıyla örtüşmekteydi. Bugün, 70 yıllık gözden geçirme sayesinde, bu çerçevede bile Bolşevikler için “daha iyi” eylemler tasarlanabilir, ancak gerçekleşen şey sözcüğün geniş anlamında proletarya diktatörlüğünün önceden tanımlanıp vaad edilen görev ve ereklerine uygun eylemler değil burjuvazinin direnişi ve komploları karşısında işçi sınıfının siyasal iktidarının istikrarını savunmak üzere devrimci bir dönemde proletarya diktatörlüğü olan proletaryanın geçici devrimci devletinin siyasal, yönetsel ve ekonomik eylemleriydi. Devrimi örgütleyip sovyetleri “emri vaki”yi kabul etme konumuna sokan, işçi sınıfının öncü kesiminin önderliğini üstlenen ve ona dayanan, Menşeviklerin etkisinde olan işçi sınıfının başka kesimleri ve DS’leri destekleyen çiftçilerin muhalefetine karşın gücün sovyetlere verilmesi düşüncesini ortaya atıp burjuva devletinin devrilmesi ve gücün gerçekten el değiştirmesi için şiddetli eylemi örgütleyen aynı güç kaçınılmaz olarak ve nesnel siyasal koşulların dayatmasıyla ister istemez kendini devrimin “yukarıdan” sürüdürülmesi süreci ve burjuvazinin silahlı direnişini bastırmanın önderliği konumunda buluyor ve aynı kararlılıkla bu görevi de üstlenmek durumunda kalıyor. Bu, devrimci sınıfların en etkin kesimi olan fiilen ayaklananların örgütü bütün gerçek geçici devrimci devletlerin özelliğidir. 8 Kasım 1917’de proletarya diktatörlüğünün, Marx ve Lenin’in tanımladıkları gibi, seçime dayalı demokratik bir yapısı ve egemen sınıf olarak işçi sınıfının “demokratik” örgütü olmasını beklemek yanlış bir beklentidir. Bu, devrimci dönemle devrim ürünü devrimci devletin özelliklerinin görmezden gelindiği yanlış bir değerlendirmedir. Bu “eleştiri” biçiminde devrimin hemen ertesindeki devrimci dönemlerde proletarya diktatörlüğü ile işçi iktidarının istikrarından sonra proletarya düktatörlüğünün özelliklerinin arasındaki fark unutuluyor. İkincinin yerleşmesinin koşulu birincinin işçi sınıfının en öncü kesiminin gücü ve yetisi temelinde ve devrim öncesi ile sonrası devrim safının sürekliliğini korumak yoluyla kurulmasıdır. “İki başkentte ayaklanma”, üstelik daha yeni Bolşevik konumlara dönmüş sovyetlerin yardımıyla, doğal olarak “iki başkent”in proletaryasıyla Bolşevik ayaklanmacıları geçici devrimci devletin ana malzeme ve güç kaynağına ve temellerine dönüştürdü. Bu devletin işleyiş biçimleri doğal olarak ayklanan güçlerin şimdiye kadarki mücadele gelenekleri ve yöntemlerinin dolayımsız devamından başka bir şey olamazdı.

Yukarıdaki bölümlemeyi çözümlememize soktuğumuzda proletarya diktatörlüğüyle ilgili Lenin’in yorumlarındaki ikiliğin nedenini daha iyi kavrarız. Parti, merkeziyetçilik, demokratik kurumların “üzerinden” eylemin kaçınılmazlığı vb.ni gösteren bütün yorumlar bütünüyle bu “geçici devlet”, devrimci dönemin koşullarını özellikle de burjuvazinin iktidarı yeniden ele geçirebilme tehlikesini göz önünde bulundurmaktadır. Proletarya diktatörlüğünü geniş işçi demokrasisi ögesiyle tanımlayan daha geniş ve daha temel yorumlar proletaryanın siyasal iktidarının tescili ve yerleşmesinden sonraki bu diktatörlüğün daha geniş ve daha uzun erimli anlamlarını göz önünde tutmaktadır.

Proletarya diktatörlüğünün ekonomik görevler veya proletarya diktatörlüğüne dayanan ekonomik durum konusunda da aynı ikilik gözlemlenebilir. Bir yanda Gotha Programının Eleştirisi ve komünizmin alt evresi (sosyalizm) ile ilgili genel görüntünün yanısıra Lenin’in “kapitalizmden daha üstün bir ekonomik düzen”in kuruluşu konusunda sayısız benzer sözü bulunuyor, öte yanda “geçiş dönemi” ekonomisinin “tekelci devlet kapitalizmi” bile olabileceğine ilişkin bazı yorumlar söz konusu. Buradaki bulanıklıklar da proletarya diktatörlüğündeki iki evrenin ayırt edilmesiyle büyük ölçüde gideriliyor. Birinci evrede, nesnel siyasal koşulların dayatmasıyla ekonomi gerçekte yalnızca siyasetin cephe arkası ve burjuvazinin bastırılması sürecinde işçi devletinin korunmasında bir etmen görevindeyken tekelci devlet kapitalizmi, işçi opozisyonu alternatifi dahil çeşitli biçimler sona erdirilmiş burjuva mülkiyeti yerine bir ekonomik yöntem olarak geçici bir süre için kabul edilebilir. Ancak ikinci evrede “egemen sınıf olarak işçi sınıfı örgütü”, doğrudan demokrasi ve işçilerin sovyetler yoluyla ekonomik ve siyasal yazgıları konusunda karar verebilecekleri, gereksinimler vs.ye uygun olarak programlanabilen bir ekonomiyi örgütlemeye girişmek gerek. Kuşkusuz savaş komünizmi, NEP veya tekelci devlet kapitalizmi Marx’ın Gotha Programı Eleştirisi’nde komünist toplumun ilk evresi diye ana hatlarını açıkladığı veya Lenin’in “kapitalizmden üstün ekonomik düzen” diye nitelediği şey değildir.

Ne yazık ki proletarya diktatörlüğünün bu şekilde bölümlenmesi Bolşevikler’in tartışmalarında gerektiği kadar vurgulanmadı, kuramsallıştırılıp yaygınlaştırılmadı. Lenin’in yaşadığı sürenin büyük bölümünde proletarya diktatörlüğü gerçekte burjuvazinin siyasal ve askeri tehlikesi altındaydı, proletarya kendine özgü yöntemlerle ekonomik ve siyasal “örgütlenme” dönemini başlatamadığı gibi üretim ve tüketimin gerçek düzeyini 1913 Rusya’sından daha da aşağıya çeken Dünya Savaşı ve iç savaşın ekonomik güçlükleriyle karşı karşıyaydı. Buna karşın gerek Lenin gerek öteki Bolşevik önderler işçi devletinin ilk yıllarında gerçekleşenler ve siyasal, yönetsel ve ekonomik alanlarda bu devlete dayatılan yöntemler konusunda yanlışlıkla bütünsel olarak proletarya diktatörlüğünün özellikleri diye anlaşılan kimi yorumlarda bulundular. Kanımca Lenin’in bu eylemlerle ilgili yapıtlarının büyük bölümünü devrimci bir döneme uygun ivedi önlemleri ve yönetsel ilşikileri açıkladığı varsayımıyla okumak gerek. Lenin “geçici devrimci devlet” ile “devrimin genel görevlerini yerine getirecek devlet” arasındaki ayrımla ilgili 1905’deki görüşlerini daha ciddi ve daha belirgin biçimde çözümlemesine sokmaması, daha önce ondan aktardığımız ayrım noktalarını oldukça önemli kuramsal bir kaynak olarak Rusya’da proleter devletinin oluşum süreci için daha güçlü örgüsü olan bir strateji geliştirmek için kullanmaması içinde bulunduğu tarihsel konumdan kaynaklanmaktadır. Birincisi, Bolşevik düşüncede “proletarya diktatörlüğünün ikinci evresi” gerçekte bir dünya devrimi bağlamında düşünülüyordu bu yüzden hiçbir zaman gerçekten, somut biçimde ciddi bir ilgi görmedi ve somut bir çözümlemenin konusu olmadı (24-26 yıllarındaysa gerçekten burjuva bir yanıt aldı). Dünya devrimi umudu Bolşevikler’in gerçekte ufuklarının “erki korumak” ve yakın gelecekte dünya devriminin gerçekleşmesine kadar “olanaklı azamiyi” gerçekleştirmekle sınırlı kalmasını ve Rusya sınırları içinde toplumsal, yönetsel ve ekonomik geçişin karşılaşacağı güçlüklere ciddi kuramsal bir ilgi gösterilmemesine neden oldu. (Bunun kendisi Lenin’in, özellikle konuyu daha sınırlı formülasyonlarla açıkladığı yerlerde, proletarya diktatörlüğünün ekonomik ve yönetsel içeriği konusunda görüş bildirdiğinde gerçekte “birinci evre”yi göz önünde bulundurduğunu gösteriyor). İkincisi, devrimci dönemde “kuramsallaştırmak” yerine eylemde bulunmak devrimcilerin özelliklerindendir. Lenin’in bu dönem görüşleri değerlendirilirken siyasal bir önder olarak sürekli istenilir süreçleri ilerletmek ve istenilmeyen eğilimleri geriletmekle uğraştığına dolayısıyla yazıları ve konuşmalarının her zaman kuramsal pozitif denemeler değil çoklukla belirli pratik siyasetler ve konumları konusunda siyasal savunmalar olduğuna dikkat etmek gerek. Bütün bu açıklamaların temelinde ilkesel kuramsal Marksist bir değerlendirme bulunmaktadır. Bu, kuşku götürmez. Ancak bu konuşmalar ve makaleler kendi kendilerine bu kuramın açıklayıcı (diskriptif) ve pozitif bir yorumunu vermezler. Örneğin “sosyalizm elektrifikasyon artı sovyet iktidarıdır” yargısı sosyalizmin yeni kuramsal bir tanımı veya formülasyonu değil yeni ekonomik yapının siyasal ve propagandatif mücadelesidir. Sosyalizm için pratik bir mücadeledir. Bu çalkantılı dönemde Lenin’in kuramsal bakışını kavramak için açıklamaları ve eylemlerini gerçek tarihsel koşulların bağlamında değerlendirmek gerek. Bu noktada Lenin’in yapıtlarının ayrıntılı biçimde okunmasının hiçbir bulanıklığa yer bırakmaksızın, burada yalnızca bazı örneklerini dile getirdiğim, devrimci dönemlerde proleter devletle ilgili sıkı kuramsal konumunu açıkça gösterdiğini ve kanıtladığını söyleyebilirim.

Proletarya diktatörlüğünün gelişme süreci ve bu diktatörlüğün çeşitli aşamalardan geçtiğine ilişkin açık bir görüşün yokluğu proleter devriminin ilerideki sorunlarıyla karşılaşmada Bolşevikler’in ciddi kuramsal zaaflarından birine dönüştü. Bu noktalara daha sonra değineceğim. Ancak burada, bazı bulanıklıklar ve yanlışları önlemek için birkaç noktanın altını çizmem gerek:

Birincisi: Söylediklerim kesinlikle proletarya diktatörlüğünün ilk evrede “egemen sınıf olarak işçi sınıfının örgütü” olmadığı anlamına gelmez. Tam tersine bütün bu tartışma egemen sınıf olarak proletarya örgütünün ayrı biçimlerinin bu dönemde ayrımsanmasıyla ilgilidir. Rusya’da Bolşevik devlet, işçi sınıfının burjuva karşı devrimin direnişi ve komplolarını bastırmak üzere örgütlendiği proletarya diktatörlüğü veya egemen sınıf olarak işçi sınıfı örgütüydü. Bu, tarihsel açıdan olanaklı ve yaşamsal olan sınıfın örgütlenme biçimidir. Bu devletin sınıfla ilişkisi kesinlikle hiçbir seçim veya temsiliyet kurumuna dayanmamaktadır, bütün sovyetler gerçekte bu devlete oy verdiyse bile bu iktidarın gerçek otoritesi ve işçi sınıfına gerçekten bağlı olması işçi kitlelerinin bu devleti desteklemek ve önderliği altında burjuvaziyi kesin biçimde dağıtmak üzere seferber olmalarından kaynaklanmaktadır. Bu, devrimci partinin sınıfının geniş kitleleriyle kurduğu ilişki türündendir. Proletarya diktatörlüğünün ilk evresinde proletaryanın devletine oyu, temsili kurumlar dolayısıyla değil bütün sınıfın bu devlet çevresinde seferberliği ve örgütlenmesiyle ifade edilir.

İkincisi: Devrimci dönemde proleter devletinin sınırlamalarını ve (ayrıntılarda değil) “kaçınılmaz” özelliklerini vurgulamak kesinlikle Ekim Devrimi’nin ilk yıllarında gerçekleştirilenlerin hepsinin gerekçelendirilebilir olduğu anlamına gelmemektedir. Bu, aynı zamanda, bu dönemlerde kitlesel iktidar organları yoluyla işçilerin doğrudan eyleminin zorunluluğu ve öneminin azımsanması anlamına gelmemektedir. Yine tersine bu evreleri ayırmak kitlelerin doğrudan eylemi ve proleter demokratizminin her iki dönemde tanınıp vurgulanmasına izin vermektedir. Bizim ereğimiz ilkin Ekim Devrimi’nin hemen ertesinde Bolşevik Parti’nin Rusya’da devlet ve işçi iktidarının uygulanma organlarında edindiği rolün doğruluğunu vurgulamaktı. Lenin’in devleti proletarya diktatörlüğü devletiydi. Bizim tartışmamız Ekim Devrimi’nin ilk yıllarında Bolşevikler’in eylemlerine yöneltilen sosyalist değil “demokratik” konumdan öznel, eklektik ve idealist eleştirilerin yadsınmasının bir parçasıdır. Bu iki aşamayı ayırmak bu “demokratik” eleştiriyle sınırımızı çizmemiz ve Sovyetler deneyiminin sosyalist bir eleştirisinin belirleyici yönlerinden birini elde etmemizi sağlamaktadır. Birinci aşamada demokrasi ve proletaryanın demokratik güç kurumlarının önemine tartışmanın sonunda değineceğiz.

Üçüncüsü: Bu tartışmada “tek ülkede” proleter devrim tartışmasına ilişkin konuştuk. Sorun bir ülkede proleter devrim anlamına gelen siyasal erkin ele geçirilmesinin devamında sermayeye karşı dünya devrimiyle ilişkilenmesi gerekliliğidir. Acaba bu proletarya diktatörlüğünün “bölümlenmesinde” bir değişikliğe yol açmaz mı? Bir başka deyişle ikinci evrenin “tek ülkede” başlamasını tasarlamak enternasyonalizm düşüncesiyle çelişmiyor mu? Acaba proletarya diktatörlüğünün ilk aşaması devamını “devrimci dönemin” uluslararası ölçekte gerçekleşmesi biçiminde gerçekleştirmemeli mi? Umarım gerçek tarih bu kez böyle sürer, ancak kuramsal açıdan bir ülkede proletaryanın siyasal zaferinin zorunlulukla veya ilgili proleter devletin istemiyle dünya devrimiyle örtüştüğünü kanıtlamak olanaksızdır. 1917’de böyle olmadı. Proletarya, iktidarının gelişme sürecini bir ülkede tanımak zorundadır. Bizim tartışmamız bu soruna ilişkindir. Dünya devrimini ilgilendirdiği kadarıyla şu noktayı anımsatmakta yarar var: Kanımca en kısa zamanda “ikinci aşamayı” başlatabilen proletarya, bir başka deyişle egemen bir sınıf olarak geniş proleter demokrasisi temelinde örgütlenip “kapitalizmden daha üstün bir ekonomiyi örgütleme”yi başlatabilen proletarya burjuvaziyle uluslarası mücadele alanında burjuvazinin kıskacında ekonomik ve yönetsel olağanüstü önlemlerle iktidarını sorunlar ve güçlüklere dayanarak ayakta tutup “dünya devrimini bekleyen” bir işçi sınıfından daha etkin, etkili ve kararlı bir öge olacaktır. Rusya’da, son çözümlemede, “ulusal ekonominin örgütlenmesi”nin geçiş döneminde proletaryanın ekonomik görevlerinin yerine geçmesi hiçbir ciddi Marksist’i devrimden sonra toplumun ekonomik ve yönetsel boyutlarda devrimci örgütlenmesinin enternasyonalizmle çeliştiği sonucuna götürmemeli. Burjuva pratiği prolataryanın hesabına yazmamak gerek. Proletarya diktatörlüğü bir ülkede siyasal ve ekonomik görevlerini yerine getirmek için daha kararlı ve daha bütünsel davrandığı ölçüde bu siyasal ve ekonomik gücün uluslararası devrimin kaynağına dönüşmesi gerçek olasılığı artacaktır. Bu sorun devrimci dönemde proleter devlete ilişkin bu belirli tartışmamızın konusu dışında kalıyor.

Tartışmanın sonunda Rusya deneyiminde kuramsal zaafın pratik önemine değinmem gerek. Proletarya diktatörlüğünün oluşum ve gelişiminin çeşitli aşamalarına ilişkin açık bir formülasyonun, Ekim Devrimi’nde, gerek Bolşevikler’in programında, gerek Rusya öncü ve devrimci işçilerinin genel eğitiminde bulunmayışı bu devrimin sonal başarısızlığında payı olan kuramsal hazırsızlığın önemli yönlerinden biriydi. Birincisi, “geçici” devrimci devletin yöntemleri çeşitli durumlarda genel olarak devrimci proletarya diktatörlüğünün yöntemleri diye kuramsallaştırıldı. Ekim Devrimi’nden sonra ilk yılların özel koşullarındaki devletin özelliği ve eylemlerinin “geçici” yönüyle daha az ilgilenildi. Bu, Parti içinde oprtünist ve anarşist yorumların büyümesine yol açtı. Oportünizm ve bürokratizm anarko-sendikalist eğilimler ve eleştirilere karşılık verme yaygın biçimine dönüştü, buna karşı anarko-sendikalizm ve liberalizm de bürokratizm ve reformizmi eleştirme yaygın biçimi oluverdi. Proletarya diktatörlüğünün ivedi gereksinimlerinin açık kavranışına dayanan ilkesel Leninist konum bu iki kutba karşı yeterli açıklık ve güçle ifade edilmedi. Örneğin Parti’de santralizmin güçlendirilmesinin zorunluluğu, parti ile devletin işlevlerinin görece örtüşmesinin kaçınılmazlığı, geçici belirli bir dönemde karar vermede merkeziyet ve hıza gereksinim ilkesel bir yolla ve daha geniş devrim ufku göz önünde tutularak savunulmadı. Bu yöntemler, ilkesel yöntemlerle bu önlemlerin geçici özelliğini Rusya toplumunun siyasal evriminin çeşitli aşamaları ve proletarya diktatörlüğünün devrimci dönemden siyasal istikrar dönemine geçiş sürecine dayandıracak çözümlemelerin yokluğunda kendiliğinden genelleştirildi ve değişmeyen ilkelere dönüştürüldü. Örneğin işçi denetimi ve üretim birimlerinin yönetimiyle ilgili tartışmalarda aşağıdan, işçi denetimi isteğini 1917-21 bunalımlı yıllarında işçi devletinin bütünlüğü, eylem alanı ve iktidarının artırılması ilkesine bağlayan Bolşeviklerin (ana hatları) ilkesel konumları, eklektik uslamlamalar ve ikna edemeyen formülasyonlarla ifade edildi, bu da gerçekte Rusya endüstriyel proletaryasının en iyi unsurlarının arasında yer alan fabrika komitelerindeki en öncü ve en etkin pratikteki işçi önderlerinin büyük bölümünün Parti’ye yabancılaşmaları ve Parti’den soğumalarına neden oldu. İkincisi, devrimci dönemde proletarya diktatörlüğü devleti olarak Bolşevik devlet bütün iktidarın sovyetlere ve kitlesel iktidar organlarına gerçekten geçişinin maddi ve pratik koşullarını belirlemedi. Devrimci dönemler ile istikrar dönemi arasındaki ayrımların ve işçi devletinin bu dönemlerdeki özelliklerinin belirginleştirmesi durumunda kitlesel organların yaygın örgütlenmesi süreci, daha da önemlisi bunların karar vermedeki rollerinin günden güne artan biçimde güçlendirilmesi (gerçekte ortaya çıkan gidişin tersine) proletarya diktatörlüğünün bu ilk evresinde ciddiyetle ilerletilebilirdi, ilerletilmeliydi. Proletarya devleti iç ve uluslararası burjuvazinin gücünü dağıttığında ve 1923-28 yıllarında yeni dönemde proletarya diktatörlüğünün ekonomik ve yönetsel temel tartışmalarına yüzünü döndüğünde, bir başka deyişle proletarya devleti sözcüğün dar anlamında devrimci dönemin sonun vardığında proletarya diktatörlüğünün sürekli organları olan sovyetler ve öncü, devrimci geniş işçi kitleleri toplumun siyasal ve ekonomik yazgısına karar verme sürecine etkin ve doğrudan müdahale etme olanağından gerçekte uzak düşmüşlerdi. Bolşevikler, sözcüğün bütünsel ve genel anlamında proletarya diktatörlüğünü oluşturmakla ilgili görevlerinin geçişsel özelliğinin yeterince açık ve formüle edilmiş bir kavrayışın yokluğunda, gerçekte bu devletin yapıları ve kurumlarını bilnçli ve sürekli biçimde oluşturmakta ve geçici devletten istikrarlı proletarya devletine geçişin temellerini oluşturmakta başarısızlığa uğradılar. Rusya proletaryası, önceki yüzyılda Fransız proletaryasının tersine, eksik biçimde olsa dahi diktatörlüğünün ilk evresini sonuca ulaştırdı, burjuvazinin açık direnişini yenilgiye uğrattı, ancak bu aşamadan sonraki döneme hazırlık yapmadı, bu yüzden ideolojik, ekonomik, yönetsel ve kültürel alanlarda burjuvazinin yeni saldırısı karşısında dize geldi. Üçüncüsü (kuramsal açıan bu, sorunun en önemli yönü olabilir), devrimci dönemin ekonomisini genel olarak geçiş dönemi ekonomisiyle karıştırmak geçiş dönemi devleti olarak proletarya diktatörlüğünün ekonomik görevlerine ilişkin açık bir ufuk ve doğru bir çözümlemesinin yokluğuna yol açtı. Gerek varolan durumu ve yeni ekonomik politikaları (NEP) sosyalizmin kuruluşu doğrultusunda bir durum ve politika sayanlar (Stalin, Buharin) gerek bu önlemlerin geçici değil kapitalist özelliklerini vurgulayanlar (Zinovyev, Kropskaya ve başkaları) gerçekte geçiş döneminde proletarya diktatörlüğünün özel devrimci ekonomik görevlerini tanımlamakta başarısızlığa uğradılar. Gerek, tek ülkede sosyalizm adı altında Stalin eğiliminin önderliğindeki Parti çoğunluğunca Rusya’da kapitalizmin endüstrileşme süecini sözcüğün gerçek anlamında başlatıp sonuca ulaştıran, burjuva ekonomik ve endüstriyelci nasyonalizm gerek aynı ekonomik konumdan hareket eden ve bu alandaki alternatifsizliğini dünya devrimi sloganı arkasında gizleyen birleşik opozisyon eğilimi (Troçki-Zinovyev) proletarya diktatörlüğünün uzun erimli ekonomik görevleriyle ilgili açık ve gelişkin Lenininst bir kuramın yokluğunun yol açtığı kuramsal boşlukta ortaya çıktılar. Böyle bir kuramın olmaması veya maddi bir güce dönüşmemesi, Leninizm’in 1924-28 ekonomi tartışmalarında temsil edilmemesi, ekonominin siyasetin türevi olduğu devrimci dönemde proletarya diktatörlüğünden görevi “kapitalizmden daha üstün bir ekonomi” yaratma olan sözcüğün geniş anlamında proletarya diktatörlüğü devletine geçiş ufku ve perspektifinin ciddi biçimde Rusya işçi sınıfının bilinçli öncülerinin önüne konulmadığından kaynaklandı. Daha önce de diğinildiği gibi Lenin bu farklı evreler arasındaki ayrımları tanıyordu, Ekim Devrimi sırasında başka tartışmaların kıyısında çok defa bunlara değinmişti. Ancak 1924-28 yıllarındaki belirleyici tartışmalarda proletarya bu yüzyılın en becerikli kuramsal otoritesinin varlığından yoksun kaldı. Lenin olsaydı, kesine yakın olasılıkla, bugün proletarya diktatörlüğünün ekonomik görevleri konusunda daha açık bir betimlemeye sahip olurduk. Çünkü 1924-28 tartışmaları tam olarak proletarya diktatörlüğünün devrimci dönemden istikrar ve “olağan” işleyiş dönemine geçiş uğrağında gerçekleşmekteydi.

Son olarak bir soruyu yanıtlamak gerek. Devrimci dönemde proletarya diktatörlüğünün görev, özgüllük ve özelliklerinin sonraki dönemeden farklılığı kaçınılmaz, doğal ve kabul edilebilir bir durumsa özel yöntemleri ve özgül sınırlamalrıyla bu geçici proleter devletin yerini, sözcüğün bütünsel anlamında, proletarya diktatörlüğüne vermesini ne güvence altına alabilir? Bu sorunun yanıtı şudur: Bu sürecin gerçekte güvencesi, bütün devrimci dönüşümlerin güvencesi gibi, bütünüyle işçi sınıfının öncü ve bilinçli kesiminin devrimci pratiğidir. Burada şu görüş ortaya atıldı: Proleter devrimin kaçınılmaz olarak, farklı biçimler ve farklı güçlük ve kolaylıklarla olsa bile, geçirdiği nesnel aşamalar ve devrimin gelişme mekanizmalarıyla ilgili açık siyasal bir görüş ve doğru kavrayışa sahip olmak doğru ve “güvenceye alabilen” pratiğin temel koşullarından biridir. Proletarya diktatörlüğünün cisimleşme ve maddileşmesinin bu ayrı iki biçiminin kavrayışı bu evreleri başarılı biçimde geçirme konusunda hiçbir şeyi güvence altına almazsa bile –hiçbir şeyi güvence altına almıyor zaten- kavranmayışı kesinlikle başarısızlığı güvenceye alır. Rusya’da 1924-28 yıllarında burjuva nasyonalizmi karşısında silahsızlaşan ve 30’lu yıllarda bütünüyle diz çöken proletaryanın çeşitli kuramsal ve pratik yetersizlikleri bulunuyordu. Bu yetersiliklerden biri burjuvazinin açık direnişini bastırmaktan sonra proletarya diktatörlüğünün ekonomik, yönetsel ve siyasal kavrayışın yokluğuydu. Bu kavrayış ancak ve ancak proletaryanın o zamana kadar sınıfsal diktatörlüğünün cisimleşmesi olan iktidarın geçici özelliğini açıkça tanıdığı ve önceden yeni döneme uygun alternatifini hazırladığında oluşabilirdi. Devrimci dönemlerde devlet sorunu önceki yenilgilere uğramamak için değerlendirilmesi gereken geniş alanın küçük bir köşesidir. Bu konudaki tartışmamızın ereği yalnızca önemli kuramsal bir güçlük olarak bu sorunu tasarlayıp tanıtmaktır.

Mansur Hikmet

* Bu makale yazarın parti içi (İKP) seminerlerden birinde sunduğu tartışmanın düzeltilmiş bazı konularda eklemeler yapılmış versiyonudur. Bu yazı ilk kez İran Komünist Partisi kuramsal yayını Be Suy-e Sosyalizm (Sosyalizme Doğru), ikinci dönem, Kasım 1985 tarihli 2. sasyısında Farsça yayımlandı. ↑