Uluslararası Koşullar
ve Komünizmin Durumu

Son birkaç yılda uluslararası ekonomi ve politika alanında meydana gelen olaylar kuşkusuz olağanüstü [niteliktedir]. Bunlardan halen sürmekte olan en önemlisi, Sovyetler Birliği'nde ve bununla yakından bağlantılı olarak, emperyalist güçlerin ilişkilerinde yaşanan köklü değişikliklerdir. Nükleer silahların azaltılması üzerinde yapılan anlaşmalar ve SSCB'nin uluslararası sahnedeki konumunda meydana gelen değişim bu gelişmelerin belirtilerinin yalnızca bazılarıdır. Kapitalist ekonomi içinde devletin rolü sorusuna ilişkin bütün uluslararası burjuvazinin saflarında köklü değişimler gerçekleşti. Ekonomide devlet kapitalizmi ve devlet müdahalesinin çeşitli örnekleri yalnızca Doğu Avrupa'da değil; bütün endüstriyel toplumlarda da, yeniden gözden geçirildi. Kriz ve çatışmanın uluslararası merkezlerinde -Afrika, Asya, Ortadoğu ve Latin Amerika'da- önemli gelişmeler meydana gelmek üzeredir. Emperyalist tahakküm altındaki ülkelerde elliler ve altmışların ekonomik kalkınma stratejileri iflas etti ve bu ülkelerin çoğunluğu için kalkınma sorunu ekonomik olarak ayakta kalabilme sorununa dönüştü. Yalnızca "özgürlük” hareketleri değil, böylesi hareketlerin iktidara geldiği ülkeler de, yüzlerini eşi görülmedik bir biçimde dönüşe Batı'ya döndü. Sosyalizm ve Marksizm, bağımsızlık ve “anti -emperyalizm” mücadelelerinin ideolojik ve sığınağı sıfatıyla nüfuzunu kaybetmektedir. Batı Avrupa ve Kuzey Amerika'da sosyal demokrasi ve burjuvazinin sol kanadı bir bütün olarak derin bir ideolojik programatik krize yuvarlandı; bunlar politik ve ekonomik görüş ve yöntemlerinin ilkelerini gözden geçirmek ve sağa doğru yapısal ve köklü bir dönüş yapmakla meşguller. Sendikaların gücü bu ülkelerde çarpıcı bir biçimde azalmaktadır. Emperyalist tahakküm altındaki ülkelerde “yönetim biçiminin” krizi -geç yetmişlerin ve erken seksenlerin dünyasının özniteliklerinden birisi- emperyalist güçler arasında artan uzlaşmalardan oluşan bir arka plan karşısında çökmeye başladı. Tahakküm altındaki ülkelerde burjuvazi daha geniş bir eylem alanı ve daha fazla politik bağımsızlık elde etmektedir.

Bu gelişmelerin hiçbirisi zembille gökten inmedi. Birçoğu daha üç yıl öncesinden açıkça görülebiliyordu.^^ Bunların hepsi, daha sürekli ve köklü eğilimlerin sonucu olarak, kapitalizmin savaş sonrası dönemindeki gelişimi içinde köklenmişti. Ama son dönemde açıklığa kavuşan ve SSCB'deki gelişmelerle özsel olarak bağlantılı olan şu: Bu değişimler, bir bütün olarak, geriye döndürülemez ve büsbütün yeni bir duruma yol açıyor. Kapitalist dünyanın ekonomik, politik ve ideolojik profilinde köklü değişimlere tanık olmaktayız; bunlar işçi sınıfının yaşamı ve kavgası ve komünist devrim için mücadele koşulları ve gereklilikleri üzerinde derin etkilere sahip olacak değişimlerdir.

İki Nihai Yönseme

1– Bir yanda kapitalizmin son yirmi, otuz yıldaki akıl almaz büyümesi ve toplumun üretici kapasitelerinde meydana gelen muazzam devrim, diğer yanda aynı dünyada yüz milyonlarca emekçi ve mülksüz kitlelerin payına düşen yoksunluğun korkunç boyutları komünizmi nesnel olarak, bütün insanlığın kurtuluşu için olgusal, gerçekleştirilebilir ve zorunlu bir yol haline getirdi.

2– Burjuva komünizmleri ve burjuva sosyalizmleri bütün kolları ve mezhepleriyle bir çıkmaza girdi ve ölüm döşeğindedir. Ama bu çıkmaz ve çöküş, şu anda toplumsal tutarlılık ve güçten yoksun olan radikal, işçi sosyalizminin baskısıyla değil; uluslararası burjuvazinin sağ kanadının saldırılarıyla gerçekleşiyor. Burjuva sosyalizmlerinin yozlaşması ve parçalanması -ister Çin ve Sovyet deneyimleri formunda, sosyal-demokrat ve Avrupa komünizminin yazgılarında olsun isterse de emperyalist tahakküm altındaki ülkelerdeki anti-emperyalist popülizm şeklinde- kısa vadede işçi sosyalizminin güç kazanmasına değil; burjuvazinin sosyalizm ve işçi devriminin karşısında politik ve ideolojik birliğine yol açıyor.

Daha önce hiçbir dönemde toplumun komünist devrim gereksinimi, ortak mülkiyet üzerine kurulacak toplumun inşası için üretim koşullarının olgunluğu ve bu dönüşümü üstlenecek örgütlü politik gücün tümden yokluğu arasındaki çelişki bu denli apaçık hale gelmemişti.

Kapitalizmin savaş sonrası yıllardaki devasa gelişimi yeterince açık. Teknolojinin hızlı büyümesi son yirmi yıldaki elektronik ve bilişsel devrim, robotların ve bilgisayar sistemlerinin üretim ve dağıtım uygulanmasındaki eşi görülmedik yaygınlaşması bu gelişimin niceliksel boyutlarına işaret ediyor. Ama daha köklü olan değişim kapitalist üretim ilişkilerinin geri kalmış ülkelere ve eski sömürgelere genişlemesi, yüz milyonlarca insanın ücretli emek piyasasına aktarılması ve bu ülkelerdeki üretim etmenlerinin ve tüketim piyasasının dünya kapitalist sistemi ile bütünleşmesidir. Kapitalizmin bu devasa gelişimi ve bunun uluslararası ölçekte burjuvazinin politik ve ekonomik örgütlenmesinde zorunlu kıldığı kökten değişiklikler, aslında, politik ve ideolojik düzeylerde ve burjuvazinin farklı kesimlerdeki içsel ilişkilerde meydana gelmiş gelişmelerinin kökensel nedenidir. Proleter olmayan sol düşünce çerçevesinde bu gerçeklik ka-pitalizmin 70'ler ve 80'lerdeki kronik krizi konusundaki üslupçuluk ardında ucuzlatılarak yadsınıyor ya da sosyalizm süreci üzerine umutsuzluk saçmak ve sosyalist devrimi daha uzak bir geleceğe ertelemeyi gerekçelendirmek için kullanılıyor. Bununla beraber, işçi devrimi bakış açısından aynı gerçeklik sosyalist dönüşüm için daha elverişli koşulların varlığını gösteriyor. Emek ve sermaye arasındaki çelişki bugün açıkça bütün dünyada toplumsal hareketleri mahmuzlayan güç haline dönüşmüş ve çağımızın bütün politik çatışmalarına çoktandır damgasını vurmuştur.

Kapitalizmin gelişmesine işçi sınıfının politik gücünün sağlamlaşması eşlik ediyor. İşçi sınıfı üretimde ve bunun sonucunda, gizil olarak, uluslararası politika alanında çok daha güçlü bir konuma yerleşti. Bu, kalkış noktalarını Avrupa'daki solun anlayışı ve sendika hareketinin durumu olarak belirleyenlere ve bakış açıları Avrupa'daki sosyal-demokrasi ve akademik Marksizm'in dar görüşlülüğüyle sınırlanmış olanlara şaşırtıcı gelebilir. Bize üretimin modernizasyonu, çelik ve kömür gibi geleneksel ağır sanayinin batışı ve hizmetlerin hızlı büyümesi ile birlikte proletaryanın toplam nüfus içindeki sayısal ağırlığının düştüğü; sendikaların etki ve güçlerini kaybettiği; işçi hareketlerinin barış, ekoloji vb. hareketlerince gölgelendiği; sosyal-demokrasi ve Avrupa Komünizmi gibi işçi sınıfı tabanlı partilerin parlamentodaki yerlerini kaybettikleri ve sosyal kimliklerini yeniden tanımlamakla ve sosyalizmi öyle ya da böyle işçi sınıfıyla ilişkilendiren nosyonları gözden geçirmekle meşgul oldukları; Sovyet yanlısı partilerin bile şimdi açıkça bu sosyal- demokrat yönelimi onayladıkları anlatılıyor. Bize işçi sınıfı politikası, işçi sosyalizmi ve sınıf savaşımının bugün eski ve modası geçmiş kavramlar olduğu söyleniyor.

Proletarya ve burjuvazi arasındaki kavga ve emek-sermaye çatışması düşüncesinin on dokuzuncu yüzyıl kapitalizmini, buhar makinesi çağı kapitalizmini, bir avuç Avrupa ülkesinin sınırlarına hapsolmuş kapitalizmi anlamaya yaraması; ama sermayenin Afrika ve Asya'nın en uzak köşelerine ulaştığı bir dünyayı, dev üretim birimlerini ve çokuluslu şirketlerin dünyasını, tek bir metanın üre-tim sürecinin yüzlerce fabrika, firma ve farklı kıtalardaki milyonlarca işçiyi birbirine bağladığı bir dünyayı anlamaya yaramaması şaşırtıcıdır! Proletaryanın, ücret alan işçinin sayısal oranı modern üretimde düşmemekle kalmadı, proleter olmak dünyanın her tarafında yüzbinlerce milyon insanın yaşam tarzı haline geldi. Son on yılda gelişmiş batı ülkeleri ve ABD'deki bütün toplumsal çatışma; Thatcherizm, Reganizm, Monetarizm, vb.nin doğruladığı gibi, burjuva sosyalizminin çöküşünü ilan ettiği aynı proletaryanın üretkenliğini yükseltmekten başka bir şey üzerinde geçmemiştir. Son yirmi yılda emperyalist tahakküm altındaki bütün ülkelerde büyük bir işçi sınıfının doğuşu toplumdaki ekonomik bileşimi ve geleneksel politik denklemleri dönüştürdü. Brezilya, Arjantin, Kore, Filipinler, Güney Afrika, İran gibi ülkelerdeki politik krizler, kargaşalar ve devrimlerin tümü bu köklü gerçeklik içinde köklenmiştir. Bunlar, bu toplumların geleneksel politik üstyapılarının, taleplerini artan bir açıklık ve güçle dillendiren dev bir işçi sınıfının doğuşuna uydurulmasından kaynaklanan kargaşalardır.

İşçi sınıfının bakış açısı ve işçi sosyalizminin amaçları yönünden, kapitalizmin bu genel gelişme eğilimi, kuşkusuz çok daha elverişli nesnel koşullar yaratmıştır. Proleter saflar genişlemiş ve dünyanın dört bir yanındaki emekçi kitlelerin çoğunluğu için proleter kimlik; ulusal etnik ve ırksal kimliğin önüne geçmiştir. Öte yandan, teknolojinin ve insanlığın üretici güçlerinin devasa gelişimi, üretimin toplumsallaşmasının ve evrenselleşmesinin boyutları, bildirişim, bilgi, veri toplama ve vergilendirmede ve buna benzer başka alanlarda elektronik devrimin neden olduğu çarpıcı gelişmeler; üretim araçları ve emek süreci üzerinde ortak mülkiyet ve kolektif kontrole dayanan bir toplumun yaratılmasını, yurttaşların gereksinimleri temelinde bilinçli üretimi ve gerçek anlamda uluslararası bir insan toplumu yaratılmasını hemen gerçekleştirilebilir ve ulaşılabilir bir hedef haline getirmiştir.

Burjuva Sosyalizmlerinin Krizi

Devlet Kapitalizmi Modellerinin İflası

1– Kısa bir süre için Rus devrimi mükemmel bir devlet ekonomisi modeli sağladı. Batı Avrupa'nın kriz ve çöküntüyle sarsıldığı iki savaş arası dönem boyunca Sovyetler Birliği onu Avrupa'daki ikinci sınıf bir ülke konumundan dev bir ekonomik ve askeri güce yükselten çok hızlı bir büyüme yaşadı. Bu gelişmeler sosyalizm adı altında gerçekleşse de, bütün burjuvazi ve özellikle de az ya da çok Sovyetler Birliği'ninkine benzer bir konuma sahip ülkelerin burjuvazisi için, bu ülkenin devlet yönlendirmesi ve girişimi aracılığıyla kapitalist bir kalkınma modeli ortaya koyduğu açıktı. Sovyetler Birliği'nde planlama ve ekonomik hesap üzerine hazırlanmış birçok tasarı Batı tarafından, burjuva ekonomi biliminin bir bileşeni haline gelerek, hızla devralındı.

2– İki savaş arası ekonomik durgunluk, İkinci Dünya Savaşı zamanındaki ekonomik seferberlik ve savaş-sonrası yeniden yapılanma çabaları Batı Avrupa'da devleti geniş ölçekli bir ekonomik faaliyete taşıdı. Savaştan sonra devlet müdahalesi, açıkça, büyümeyi ve sermaye birikimini hızlandırmanın biricik yolu olarak kuramsallaştırıldı. Burjuvazinin bölükleri arasındaki çatışma özsel olarak iki seçenek üzerinde odaklandı: Piyasa ve devlet. 50'ler ve 60'larda, kapitalist Batı Avrupa ülkelerinde ulusal gelirin yükselmesiyle birlikte devletin ekonomideki gücünde bir artış gerektiren “sosyal devlet”, devletin resmi ideolojisi haline geldi.

3– 50'lerin sonlarından itibaren, geri kalmış ülkelerin ve bağımsızlığını yeni kazanmış sömürgelerin ekonomik kalkınma sorunu uluslararası düzeyde geniş olarak tartışıldı. Kapitalizmin ve bir iç piyasanın geliştirilmesi ve bağımsız bir ulusal ekonomik dinamizm hedefi bu ülkelerin gelişen burjuvazilerin milliyetçiliğinin ekonomik idealini oluşturdu. Bu milliyetçilik ve onun ekonomik perspektifi, son döneme kadar, emperyalist tahakküm altındaki ülkelerde proleter olmayan her ilericiliğin baskın ideolojisini şekillendirdi; bu ülkelerdeki radikalizmin, devrimciliğin ve hatta sosyalizmin ayırt edici niteliği oldu. 50'lerin sonlarından itibaren, bu ülkelerin entelijansiyası arasında belirli bir kalkınma stratejisi popüler hale geldi. Bu strateji bağımsız ulusal devletler kurma, yerli piyasa için devlet desteği ve ekonomik bir altyapı yaratmada devletin doğrudan ve başat bir rol oynaması üzerine temellendirildi. Ekonomik kalkınmada devletin yaşamsal işlevi yalnızca SSCB'deki kalkınma örneği ve onun önerilmiş modellerinin derin etkisi altındaki radikal bölüklerce değil; tutucu milliyetçilerce de vurgulandı. 60'lar ve 70'ler, devlet planlaması ve çeşitli politik eğilimlerdeki devletlerin geniş bir spektrumu yoluyla ithal ikame siyaseti üzerine kurulu kalkınma stratejisinin denenme yıllarıydı.

Geçmiş birkaç yılda bütün bu yönsemelerde büyük değişimler meydana geldi. Bu değişimlerin asıl nedeni 70'ler ve 80'lerin teknolojik devriminde aranmalıdır. Sovyet Birliği'nde devlet kapi-talizminin sınırlamaları açığa çıktı. Tarih, Sovyet kapitalist modelinin, önceliğin ekonomik altyapı ve ağır sanayilerin yaratılması, emek gücünün seferber edilmesi ve nüfusun ücretli emek piyasasına durmadan daha fazla aktarılması yoluyla artı değer üretiminde olduğu geri kalmış kapitalist toplumların yaşamındaki belirli bir dönem için uygun olduğunu gösterdi. Ama emek-gücü rezervinin tüketilmesi, göreli artı-değer üretimi için modern teknolojinin özümlenme zorunluluğunun büyümesi ve tüketici gereksinimlerinin çeşitliliğinin artmasıyla birlikte böylesi bir sistem pratik olarak bir çıkmaz sokağa girdi. Brejnev döneminin uzun gerilemesi ertesinde Sovyet ekonomisinin, son yirmi yılın teknolojik ilerlemelerini özümseyebilmek ve böylece de kendi ekonomik etkinliği ve Batı Avrupa ve ABD'ninkiler arasında açılan büyük uçurumu kapatabilmek için zorunlu olarak serbest bir piyasa mekanizmasına doğru köklü değişimlere rıza göstermesi gerekiyordu. Perestroyka, devletçiliğin politik ve ekonomik alanda piyasa önünde gerilmesinin parolasıdır. Sovyet toplumu ve onun uluslararası sahnedeki konumunu dönüştürecek bir geri çekilmedir.

Burjuvazi Batı Avrupa'da emek üretkenliğini yükseltmek ve sermayeyi üretken sermaye lehine yeniden yapılandırmak için büyük çabalar sarf etmeye başladı. Bu siyasetin, en açık hali ile Muhafazakâr bölüklerin platformunda ifade edilen ve eyleme dökülen ilk adımı, ekonomide devlet müdahalesinin kısıtlamaya ve özel sermaye ve piyasa mekanizmasının kapsamını genişletmeye uğraşmak oldu. Daha önceki kavramlara rağmen, Yeni Sağ'ın saldırısı taktiksel ve anlık bir hamle değildi. Dahası, Yeni Muhafazakârlık özel sektörü güçlendirmeye ve sosyal kapitalizmin kurum ve yöntemlerini tasfiye etmeye yönelik önemli adımlar atmayı başarmakla kalmadı, Avrupa ülkelerindeki ideolojik dengeyi pratik olarak kendi lehine değiştirmeyi de başardı. Sosyal devletin tanıtıcısı ve devlet müdahalesinin sadık tanıtıcısı sosyal-demokrasi bu köklü ekonomik ve ideolojik gelişmelere karşı koyamamakla kalamazdı; gerçekte de sağın platformunun önemli bir kısmını kabul etti de.

Emperyalist tahakküm altındaki ülkelerde bağımsız kalkınma stratejileri çıkmaz bir sokağa girdi. Avrupa ve ABD'de gerçekleşen teknolojik devrim geri kalmış ülkelerin kalkınmasına dair eski sorunu, yani teknoloji transferi ve sermaye darlığı problemini bir kez daha gündeme getirdi. İthal ikamesi yoluyla ekonomik kalkınma üzerinde temellenen ve kendine yeterli yerli teknolojiye dayanan milliyetçi düşüncelerin verimsizliği ortaya çıktı. Gelişmiş sanayi ülkeleri ve azgelişmiş ülkeler arasındaki uçurum büyüdü. Yoksullaşma, kıtlık ve borçlanma tahakküm edilen çoğu ülkenin ayırt edici niteliği haline geldi; öylesine ki, borçlu ülkelerin uluslararası finansal kurumlara borçlarını ödeyemez hale gelmeleri bütün kapitalist dünya sistemi için bir tehdit olmaya başladı. Mozambik, Angola ve hatta Vietnam gibi, özgürlük ve anti-emperyalizm hareketlerinin devlet ekonomisi perspektifi ve Sovyetler Birliği desteğiyle iktidara geldiği ülkeler bu kurala istisnalar oluşturmadılar. Ulusal kalkınma stratejisi hem muhafazakâr ve Batı yanlısı hem de radikal formlarında iflas etti. Bütün bunlar sürerken; kalkınma modelleri son yirmi yıldaki ulusal kalkınma doktrinleri ölçüt alınarak ölçülmüş olsa kesinlikle emperyalist ve bağımlı diye damgalanacak olan Doğu Asya'daki yeni sanayileşmiş ülkeler farklı bir deneyim geçirerek yüksek ve istikrarlı bir büyüme oranı yaşadılar. Özel sektör ve yabancı sermayenin geniş eylem alanlarına sahip olduğu bu ülkelerde endüstriyel üretim hızla genişledi ve bu ülkeler azgelişmişliğin kısırdöngüsünü kesin olarak geride bıraktı. Böylece, eski kalkınma modellerinin iflası ile birlikte Batı sermayesine dayanan emperyalist kalkınma stratejisi emperyalist tahakküm altındaki ülkelerin burjuvazisi arasında daha büyük bir kabul edilebilirlik kazandı.

Avrupa burjuvazisinin önderleri bütün bu yönsemeleri göz önünde tutarak piyasanın devlet üzerindeki zaferini ilan etmiş bulunuyorlar. Devlet ekonomisinin çeşitli modellerinin dış-yandaşları geriledi. Burjuvazinin sağ kanadı tutarlı, sol kanadı ise dağınık: Sol kanat programatik, politik ve ideolojik ilkelerini yeniden yapılandırmaya çabalıyor. Burjuvazinin sol kanadının bir sonraki perspektifi ne olursa olsun, devlet ve devlet ekonomisinin onun içinde aynı yeri almayacağı şimdiden kesin.

Krizin İdeolojik Boyutları

Gösterdiğimiz gibi, Sovyet krizinin derin bir ekonomik kökü var. Sovyetler Birliği'ndeki burjuvazinin “tek ülkede sosyalizm” adına işçi devrimine yamadığı şeyin iflas çemberi Gorbaçovizmle birlikte kapandı. 20'lerin sonlarında, komünist safların ekonomik bir perspektiften yoksun olması nedeniyle ve ekonomik güçlüklerin ve Rus milliyetçiliğinin baskıları altında devlet kapitalizmi, Sovyet işçi sınıfına proleter devrimin ekonomik içeriği olarak dayatıldı. Marx'ın devrimci sosyalizminin ayrıştırılamaz bileşenleri olan ortak mülkiyet hedefi ve ücretli emeğin kaldırılması, sermayenin ulusallaştırılmasına ve kapitalist üretimin devlet tarafından planlanmasına indirgendi. Bu ekonomik model pratik olarak, kökensel (ilksel) birikim sürecinin çabucak tamamlanmasını sağladı ve Sovyetler Birliği'nde ekonomik ve endüstriyel altyapının kurulmasını hızlandırdı. Yeni sistemin sosyalist olduğu yanılsaması, yeni model ve emek sürecinde işçiler adına daha çok eylem özgürlüğü arasındaki uyuşumlar, kırda dev insan kaynaklarının varlığı ve böylesine büyük bir ülkenin devasa ekonomik kaynakları; hızlı bir ekonomik büyümenin olanaklarını oluşturdu. Bununla beraber, bu birikim ve büyüme sürecinin sonlanmasıyla birlikte devlet kapitalizminin ekonomik modeli etkisini kaybediyor. Gelişmiş kapitalizm, modern teknolojinin uygulanması aracılığıyla emek üretkenliğinin sürekli artması ve artan ulusal gelirden doğan gereksinimleri karşılamak için üretimin çeşitliliğinin genişlemesini gereksinir; dağıtım, gereksinimlerin hesaplanması, metaların niteliklerinin yükselmesi ve sermayenin daha karlı alanlara paylaştırılması için yeterli bir mekanizmanın varlığını gereksinir. Batılı kapitalist modellerde bu gereklilikler rekabet ve piyasa tarafından karşılanırken, Sovyet kapitalist mode-linde bu rol en çok “planlama” ve yönetimsel önlemlerce yerine getirilirdi. Bununla beraber böylesi bir sistem gelişmiş bir kapitalizm ve onun çeşitli sorunlarının gerekliliklerini karşılayamaz. Böylece tam da piyasa üzerinde temellenen kapitalist ülkelerin teknolojik devrimin ürünlerini özümsediği bir zamanda, Sovyet ekonomisi eşi görülmedik bir gerilemeyle darbe aldı.

İşçi sınıfı üzerinde baskı uygulayarak, emek yoğunluğunu artırarak ya da emek gücü stoklarını yükselterek artık bu gerilemenin üstesinden gelinemez. Sovyet ekonomisi piyasa mekanizmasını özgürleştirmeyi ve politik ve yönetimsel sistemin bu ülkede sermayenin özgür hareketine dayattığı kısıtlamaları kaldırmayı hedefleyen köklü bir yapısal değişime mutlaka maruz kalmak zorundadır. Bu, öyleyse, yalnızca ekonominin dümen suyunun değiştirilmesi değil; daha çok bütün alanlarda; ekonomi, politika ve ideolojide, bir yön değiştirmeyi zorunlu kılıyor. Gorbaçov yönsemesi bu yön değiştirmenin bayrağını taşıyor. Bu yön değiştirmenin nihai sonucu Sovyet-kampı sosyalizm modelinin parçalanması -yalnızca SSCB'de değil uluslararası düzeyde de- ve emperyalist kamplar arasında yeni bir güç dengesi olacaktır. Sovyet bloğu partilerinin krizi daha şimdiden alevlenmeye başladı. Bu partilerin ekonomik modelleri, politik stratejileri, pratik taktikleri ve ideolojik sistemleri batkın ilan edildi. Sloganları, siyasi tarihleri ve yöntemleri kendi safları arasında birer birer sorgulanıyor. Teorik ve politik temsilcileri itibarlarını kaybediyor. Bu akım Batı ile olan ekonomik ve politik farklılıkları ve çatışmalarını merkezinden itibaren sürekli azaltmaya girişmiş-ken, bu kampın yeniden yapılanması hiç olanaklı gözükmüyor.

Gorbaçovizmin burjuva liberallerinin gözündeki saygınlığı kısa vadede Sovyet yanlısı partilerin hızlı parçalanma sürecini erteleyebilirse de nihai olarak bu yazgıdan kaçılamayacak.

Sosyal-demokrasinin durumu Sovyet yanlısı akımlarınki kadar vahim değildir. Avrupa sosyal-demokrasisinin ideolojik ve politik yeniden yapılanması hâlâ devam ediyor. Bu süreçteki özsel öğe, bu akımın toplumun orta katmanları arasındaki daha geniş bir taban arayışı içinde kendisini işçi ve sendika hareketlerinden uzaklaştırmasıdır. Sosyal-demokrasinin yakın gelecekte Batı Almanya ve İngiltere gibi ülkelerde egemen bir akım haline gelmesi olanaklı değildir. Yine de, bu akım güçlü bir muhalefet ve sağ kanat burjuvazinin siyasetinin aşırılıklarını ılımlılaştırıcı bir etmen olarak var olmaya devam edecektir. Ama buna bile, bu akımın işçi sınıfı ve sosyalist eğilim ve politikalardan soğumasına belirginlik kazandıran sağa doğru daha büyük bir sapma eşlik edecektir.

Emperyalist tahakküm altındaki ülkelerde, son gelişmeler muhalefetteki akımlar üzerinde önemli ve nihai etkilere sahip olacaktır. Devletçiliğin ve bağımsız kapitalizm mitinin iflasıyla birlikte, radikal-popülist milliyetçilik bütün malzemesini kaybediyor. Tahakküm edilen ülkelerde muhalefet hareketlerinin seyrindeki, Batılı çıkarlara uygun düşmeye yönelik değişim şimdiden bütünüyle ayırt edilebilir. İmtiyazlar kazanmak yoluyla gelecekleri için mücadele eden şiddet yanlısı olmayan ve legal hareketler; başlıca, politik üst yapının liberalizasyonu ve Batı'nın ekonomik desteği formunda, 60'lar ve 70'lerde bu ülkelerdeki muhalefet hareketlerine egemen olan sert “anti-emperyalizmin” yerini alıyor. Bu süreç, Sovyetler Birliği'nin sert anti-Amerikan mücadelelerden desteğini çekmesi, Sovyet bloğunun ekonomik bir alternatiften yoksun olması ve bu ülkelerin ekonomik gelişmelerine yardım etmedeki yeteneksizliği tarafından tırmandırıldı. Radikal popülizm, ya da popülist sosyalizm, tahakküm edilen ülkelerde yolun sonuna geldi ve politik bir perspektiften, toplumsal bir alternatiften ve bu mücadele için maddi güçten yoksun kaldı.

Genel olarak, şimdiki dönem proleter olmayan radikalizmin batışına ve marjinalleşmesine tanık oluyor. Bu gerilime, bu akımların toplumsal tabanlarındaki değişmenin doğrudan bir yansımasıdır. Burjuvazinin çeşitli kesimlerinin çıkarları daha derin olarak birbirine sarmalandı. Doğu ve Batı'nın ekonomik modelleri, Doğu'nun asıl olarak boyun eğmesi sebebi ile birbirine yaklaştı. Sovyetler Birliği ve Sovyet bloğu ekonomisi dünya piyasası ile tam bir bütünleşmeye doğru ilerliyor. Böylece, bu iki farklı modelin karşı karşıya gelmesi temelinde şekillenen rekabet yerini Japonya, Batı Almanya, Batı Avrupa ve yeni sanayileşmiş ülkelerin de taraf olduğu çok-kutuplu bir dünyanın doğuşu temelindeki yeni milliyetçi rekabetlere bırakıyor. Emperyalist tahakküm altındaki ülkelerin burjuvazisi geleceğini, ABD ve Batı Avrupa tarafından yönetilen uluslararası kapitalizmle daha bütünsel bir birleşmede arıyor. Piyasa yandaşlarının hegemonyası sağlamlaştı. Emek üretkenliğini yükseltme sorunu bütün burjuvazinin ilgisini işçi sınıfı ile karşı karşıya kalmasına yöneltti. Radikal düşünce ve protestoların dillendirilmesi egemen sınıfların kendi içlerinden itibaren temellerini kaybetti. Burjuva sosyalizmi ve sahte-Marksizm, tam da temellerini oluşturan toplumsal tabaka içinde sosyalist eğilimlerin etkisinin zayıflaması nedeniyle düşüşe geçti. Doğu Bloku ülkelerindeki burjuvazi, Batı Avrupa entelektüelleri ve tahakküm edilen ülkelerdeki entelijansiya ve modern küçük burjuvazi, önceki sahte-sosyalist modellere olan umutlarını kaybediyor ve Batı'da sermaye tarafından ortaya sürülmüş, teknolojik devrime dayanan perspektife doğru yöneliyorlar. Bu geriye döndürülemez bir gelişmedir.

Politik bir düzeyde, proleter olmayan sosyalizm geleneksel eylem alanlarını kaybediyor. Avrupa'da sendika ve sol öğrenci hareketlerinin ve emperyalist tahakküm altındaki ülkelerde anti- emperyalist popüler hareketlerin düşüşü, edimsel olarak var olan komünizm ve sosyalizm için politik eylem alanlarını geniş ölçüde daraltıyor. Her şey yaklaşan dönemde bu sahte sosyalist akımların politik arenanın kenarına itileceğini gösteriyor.

Burjuva sosyalizminin krizi, bütün işçi hareketlerin durumunu devrimci sosyalist akımları geniş ölçüde etkiliyor. Burjuva sosyalizminin yalıtılması ve orta sınıfın hem gelişmiş ülkelerde hem de tahakküm edilen ülkelerde sağa yönelmesi bütün işçi hareketlerini ve Marksizm'i elverişsiz biri duruma sokuyor. Bugüne kadar, var olan radikal komünizm burjuva sosyalizmininkinden farklı bir eylem alanına sahip olamadı. Proleter olmayan sosyalizmin toplumsal tabanını oluşturan aynı insanlar ve entelektüeller aynı zamanda daha radikal akımların başlıca izleyicilerini meydana getirdiler. Gerçekte radikal komünizm “Rus Revizyonizmi” ve sosyal-demokrasi ile ilişki içinde, eleştirel bir eğilim, bir baskı grubu olmanın ötesinde bir varoluşa sahip olmadı. Çağımız radikal Marksizm'inin toplumsal tabanı ve izleyişleri, burjuva sosyalizminkinden pek de farklı değildir. Burjuva sosyalizmin krizi ve batışı onun sol eleştirmenlerini de yalıtılmışlığa itiyor ve kısıtlıyor. Kamunun gözünde her nasılsa sosyalizmle özdeşleştirilmiş olanın başarısız deneyimi, sosyalist idealler ve şimdiki toplumun sosyalist eleştirisi adına sempati kaybına yol açıyor. Sosyalist perspektifin ve sosyalist mücadelenin reddi egemenliğe ulaştı. Marksizm'in entelektüeller ara-sındaki nüfuzu zayıflıyor ve Marksizm'e zamanını doldurmuş ve sınavı geçememiş bir doktrin diye saldırmak üstünlük kazanıyor. Bu umutsuzluk ikliminde sosyalist olmak ve sosyalist devrim istemek daha güç hale geliyor. Güncel durum, ister sol ve radikal isterse de sağ ve reformist olsun bütün var olan sosyalizmin toplumsal daralmasına neden oluyor.

İşçi Komünizmi: Potansiyeller ve Engeller

Bu, yine de, başarı için bütün nesnel ön koşulları kullanan bir pratiktir. İşçi radikalizmi olanaklı radikalizmin biricik formu haline geliyor. Daha önce hiç bir zaman, komünist kuramı toplumsal maddi bir güce dönüştürmek için koşullar böylesine olgunlaşmamıştı. İşçi sınıfı daha önce hiçbir zaman, komünizme ve yalnızca da komünizme muhtaç olmamıştı ve daha önce hiçbir zaman işçi komünizmini en gerçekçi ve en güçlü protesto akımına dönüştürmek için maddi koşullar böylesine olgunlaşmamıştı. Kapitalist üretimin büyümesi ve gelişmesi dünya ölçeğinde üretimde proletaryanın devasa gücü, var olan düzenin bütününe karşı devrim yapmayı proletaryaya yasaklamış bütün o akımların politik iflası; bütün bunlar işçi komünizminin büyük potansiyelini bildiriyor.

Ama bu pratik kendi uygun erkek ve kadınlarını ve uygun partilerini gereksiniyor. Başlıca zayıflık burada yatıyor. Proleter olmayan sosyalizmlerin parçalandığı bir dönemde işçi komünizmi teorik çalışma, pratik gelenek, örgütlenme ve kadrolar bakımından en hazırlıksız durumdadır. Bu, bu eğilimin destekçileri tarafından hemen girişilmesi zorunlu olan bir konudur.

Mansur Hikmet