دوا پەردە:
تێبینی لەسەر قەیرانی سیاسی ڕێژیمی ئیسلامی ١- شێوەی کێشەکە
ئەوەی ئێرانی سێ ساڵی ڕابردوو لە بنەڕەتدا لە ئێرانی پێش ئەوە جیا دەکاتەوە، تێڕوانینی خەڵکە سەبارەت بە هەڵوێستی خۆیان لە پێوەندی لەگەڵ حکوومەتدا. ئەمە ئەوشتەیە کە لە ئێراندا گۆڕاوە. . نەک تەنیا لەسەر ئەو ڕاستییە بوەستن کە نابێت کۆماری ئیسلامی لە کاردا بێت، پێوستە بڕوات،بەڵکو ئەو باوەڕەش کە دەکرێ ڕووخێنرێت، دەبێ بڕووخێنرێت. ڕق و کینەی جەماوەری خەڵک بەرامبەر بە کۆماری ئیسلامی بەقەد خودی ئەم ڕژیمە کۆنە. کۆماری ئیسلامی هەر لە سەرەتاوە حکوومەتی کەمینەیەکی بچووک بووە کە لە بۆشایییەکی سیاسیدا، بە پاڵپشتی وڵاتانی رۆژئاوا و میدیاکان، لەسەر بنەمای سیاسەتێکی ئاشکرای مرۆڤکوژی، و پشت بەستن بە یەکێک لە خوێناوی ترین و توندوتیژ ترین سەرکوتکردنی سیاسی لە مێژووی سەدەی بیستەمدا بەپێوە ماوەتەوە. ئەگەر حکومەتە سەرەڕۆیە بیەوێت لە جیهانی ئەمڕۆدا نموونەیەکی هەبێت، ئەمەیە. لەم بیست ساڵەدا، هەموو ڕۆژێک و هەموو شەوێک، ملیۆنان کەس لەناخی دڵیانەوە نەفرەتیان لە بناغەکانی ئەم حکومەتە و بەرپرس و دامودەزگا و دەسەڵاتەکانی و ناو و سەرکردەکەی و سوپا و یاسا و زیندانەکەیان کردووە . ئه‌م هه‌ستکردنه قووڵه‌ی دوژمنایه‌تی له‌گه‌ڵ حکومه‌تی ئیسلامی له ماوه‌ی ئه‌م دوو ده‌یه‌دا، هەوێنی هاوبەش و به‌شێکی به‌رده‌وام بووه له سایکۆلۆژیای زۆرینه‌ی زۆری خه‌ڵکدا. بەڵام ئەمڕۆ توخمێکی دیکەی دیاریکەر بۆ ئەم ڕۆحە زیاد کراوە و ئەویش هیوا و باوەڕە کە هەمیشە لە زیادبووندایە بە لە ناوچوونی نزیکی ڕژێم. ئەمە بزوێنەری ماتۆڕی بارودۆخی سیاسی ئەمڕۆی ئێرانە. خەڵک کەوتوونەتە ڕێ.
هەموو قەیرانی ڕێژیمی ئیسلامی لێرەوە سەرچاوە دەگرێت. جەمسەرگیری ئەمڕۆی فراکسیۆنەکانی حکوومەتی ئیسلامی و لێکترازان لە نێوان دوو خوردادی و باڵی راستڕەودا ریشەکەی لەمەدایە. لێرەدا چیتر باس لە "قوتابخانە یان پسپۆڕی" و "ئابووری بازاڕ یان ئابووری دەوڵەت" و "شۆڕشی ئیسلامی بەڵێ یان نەخێر" ناکرێت. باسه‌كه له‌باره‌ی مانه‌وه‌ی حكومه‌ته له به‌رامبه‌ر ئه‌م ناڕازییه قووڵه و به‌ئاگابوون و زیادبوونی جووڵه‌ی خه‌ڵكە.
دووی خوردادیەکان دەزانن کە کۆماری ئیسلامیی ئێستا دەبێت بڕوات. ئه‌وان ده‌زانن که سیاسه‌تی باڵی ڕاست خێرا خه‌ڵک ده‌باته سه‌ر ئه‌رکێکی بنه‌ڕه‌تی و توندوتیژ له‌گه‌ڵ ته‌واوی ده‌سه‌ڵاتدا و لەشکستی هه‌موو سیسته‌مه‌که‌یان له‌م شه‌ڕه‌دا دڵنیایه. ئەوان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە دەتوانن جۆری دووەمی کۆماری ئیسلامی بنیات بنێن کە بریتییە لە کۆماری ئیسلامیی دەستکاریکراو. توندوتیژی و لە سێدارەدان و سەرکوت و ئەشکەنجە و تیرۆر بۆ کۆمۆنیست و کرێکاران و ڕادیکاڵ و ژنان دەهێڵنەوە، بەڵام مەودای "کەسانی "خۆماڵی"" فراوانتر دەکەن. پێویستە ئۆپۆزیسیۆنی نەتەوەیی-ئیسلامی جارێکی تر یاری بکاتەوە. ئۆپۆزسیۆنێک کە سەردەمانێک گەمارۆی کۆماری ئیسلامیی خومەینی بازرگانیان دابوو و تەنانەت کاتێک ڕەتکرایەوە، بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ وازی لە پشتیوانیکردنی ڕژیم نەهێنا. دووی خوردادییه‌كان پێیان وایه به‌م شێوه‌یه و به دروستكردنی هاوپه‌یمانێتییه‌كی نه‌ته‌وه‌یی-ئیسلامی بۆرژوازی خاڵی هاوسه‌نگی ئیسلامی نوێ له ئێراندا دروست بكرێت و بۆ چه‌ند ساڵێكی تر له شوێنی خۆیدا ده‌مێنێته‌وه. ئەمە ڕێگای هەڵهاتنە کەئەمانە نیشانی ئەدەن بە هاوڕێ نیگەرانەکانیان لە باڵی ڕاست.
بەڵام باڵی ڕاست ڕازی ناکرێت. ئەمانە وێنەیەکی واقیعی تریان لە دینامیزمی گۆڕانکاری سیاسی لە ئێراندا هەیە. دەزانن حکومەت و ئیسلام زۆر بێ ڕەگ و ڕیشەن بۆ ئەوەی شوێنێکیان هەبێت بۆ پاشەکشەکردن. ئەوان دەزانن کە یاری بە ئاگر دەکەن. ئەوان نیگەرانن، و بارودۆخی ساڵانی ڕابردوو وەک شایەتحاڵێک دەبینن کە "گەشەسەندنی" جیهانی سیاسی "کەسانی ناوخۆیی" دەتوانێت بە خێرایی ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی هێزێکی گەورەی خەڵک کە بەدوای ڕووخاندا دەگەڕێن لە بواری سیاسیدا. بە پێچەوانەوە دەیانەوێت مەودای "کەسانی ناوخۆیی" سنووردار بکەن. ئەوان ناچارن بەدواداچوون بۆ دۆزینەوە و ڕەتکردنەوەی سیاسی و نەهێشتنی جەستەیی "خائین" و "دزەپێکەر" لە ڕیزەکانیاندا بکەن. ئەوان دەیانەوێت تا دەتوانن لەگەڵ توندوتیژیدا بمێننەوە. یەکدەنگی و دیسپلین و گوێڕایەڵی پێویستە.
دۆخی هەموو حکومەت و دۆخی هەردوو فراکسیۆنەکە چارەسەر ناکرێت و نائومێدانەیە. لەڕووی بابەتییەوە، بەبێ گوێدانە هەر سیاسەت و هەوڵ و ڕێوشوێنێک لە لایەن هەموو لایەکەوە، کۆماری ئیسلامی و ئیسلامی سیاسی هیچ ڕێگایەکی دەربازبوونیان لەم دۆخە سەختە نییە. بۆچی؟
١- چەقبەستوویی ئابووری:
هیچ جۆرە سەقامگیرییەکی سیاسی ڕێژەیی، چ جای هاوسەنگییەکی کۆمەڵایەتی بەردەوامتر، بەبێ کرانەوەیەکی بنەڕەتی ئابووری لە ئێراندا مومکین نییە. بەڵام ئاسۆیەکی وەها بە ڕەهایی بوونی نییە تا ئەو کاتەی ڕژێمی ئیسلامی لە کاردا بێت. کۆماری ئیسلامی ئێران بۆرژوازی لە چنگی شۆڕشی چەپی دژە پاشایەتی-دژە دەسەڵاتخوازی ساڵی ١٩٧٩ ڕزگار کرد. بەڵام هێنانەکایەی سەرمایەداریی ئێران و گەشەکردنی لە چوارچێوەی جیهانیی سەرمایەداریی ئەمڕۆدا و گۆڕینی بازاڕی ناوخۆیی لە ئێران بۆ بەشێکی دینامیکی و ئۆرگانیکی ئابووریی سەرمایەداریی جیهان، دژایەتیی تایبەتمەندییە جەوهەریەکان و دۆخی مێژوویی-سیاسیی ڕژیمی ئیسلامییە . رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تا ئەو کاتەی ئیسلامی سیاسی لێ بنەبڕ نەکرابێت، تا ئەو کاتەی پرسی عەرەب و ئیسرائیل نەگەیشتبێتە کۆتایییەکی دیاریکراو، تا ئەو کاتەی ئایندەی سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەقامگیرییەکەی و پەیوەندییەکانی وڵاتان بێت و خەڵکی ئەم ناوچەیە لەگەڵ دونیای رۆژئاوا نادیارن و جێی متمانە نین، لە روانگەی بۆرژوازی و کۆمپانیا و وڵاتانی رۆژئاوا لە کۆتایی لیستی هەناردەکردنی سەرمایە و گواستنەوەی تەکنەلۆجیا و فراوانکردنی بازرگانی دەرەکی دایە. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە رووی ئایدۆلۆژیا و سیاسەت و رۆشنبیرییەوە، بێبڕیارترین ناوچەیە لە جیهاندا. سەرمایە، تەنانەت سەرمایەی پیشەسازیش، گەشت ناکات بۆ ئەم ناڕوونییە و لە سەردەمێکدا کە شۆڕشێکی تەکنیکی گەورە لە ئارادایە، ڕەگ و ڕیشەی لەم ناڕوونییە دانادات. ئیسلامی سیاسی و کۆماری ئیسلامی لە خودی ئێراندا بەشێکە لە کێشەی دواکەوتوویی و چەقبەستوویی ئابووری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. نەک هەر ناتوانێت ببێتە فاکتەر و توخمێکی پێشەنگی گەشەی خێرای سەرمایەداری لە ئێراندا، بەڵکو یەکێکە لە بەربەستە یەکەمەکانی. ئەم دژایەتییە تەنیا ڕاستڕەو و ئیسلامییە توندڕەوەکانی ئێران ناگرێتەوە. فراكسیۆنی دووەمی خوردادیش لە هەمان چەقبەستووییدایە. "دیالۆگی شارستانیەتەکان" و "باشکردنی پەیوەندییەکان" لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا و تەنانەت کردنەوەی باڵیۆزخانەی وڵاتانی رۆژئاوا گۆڕانکارییەکی بەرجەستە لەم وێنە گشتییەدا نادات بەدەستەوە. باسەکە لەسەر چارەسەرکردنی گرژییەکان و باشترکردنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان لەگەڵ رۆژئاوادا نییە (ئەمەش بەبێ ئەوەی دووی خوردادیەکان لە باڵی راست بدەن لەرەگەوە، مومکین نییە). کێشەکە لەوەدایە ئەگەر بیانەوێت سەرمایەداری ئێران بە بەشداری و پشتیوانی سەرمایە و وڵاتانی رۆژئاوا پرۆسەیەکی نوێی ئاوەدانکردنەوە و کەڵەکەبوون ئەزموون بکات، ئەوا نۆرەی دەوڵەتی سەرمایەداری و تەواوی بۆرژوازی و نوخبەی سیاسی و فیکری ئێران بەرەو رۆژئاوا دەبێت دەبێ ئەوەندە ئاشکرا و گشتی و سەرنجڕاکێش بێت، بە جۆش و خرۆش و ئایدیۆلۆژیک بێت کە ئێران ببێتە بنکەیەکی جددی و بە ئاشکرا لایەنگری ڕۆژئاوا لە ناوچەکەدا. وڵاتانی وەک میسر و تورکیا، بە هەموو ڕاگەیاندنی دڵسۆزییان بۆ ڕۆژئاوا و ئەمریکا و بە هەموو پەیوەندییە سیاسی و سەربازییە نزیکەکانیان لەگەڵ ڕۆژئاوا، هێشتا لە ڕووی ئابوورییەوە ناوچەیەکی فەرامۆشکراوی جیهانن. گەشەسەندنی سەرمایەداری ئێران پێویستی بە نزیکی و یەکڕیزییەکی نێودەوڵەتی هەیە تەنانەت زۆر لەوە زیاتریش لەم وڵاتانە. دابینکردن و گەرەنتیکردنی ئەم ڕادەیە لە نزیکایەتی، تەنانەت ئەگەر دوو خوردادی خۆیان بیانەوێت، لە دەرەوەی بازنەی دەسەڵات و چارەنووسی مێژوویی ئەم بزووتنەوەیەدایە. شکستی یەکلاکەرەوەی ئیسلامی سیاسی یەکەم مەرجی ئەم پرۆسەیەیە. بەڵام ئەو بزووتنەوەیەی کە شکست بە ئیسلامی سیاسی دەدات، بە پێی پێناسەیەکی تر ناتوانێت ئیسلامی بێت یان بمێنێتەوە. ئەمەش دەمانباتە سەر ڕستەیەکی سادە. تەنانەت ئەگەر وەڵامێکی سەرمایەداریش بۆ ئابووری ئێران هەبێت، هەرچەندە کورتخایەن بێت، ئەم وەڵامە لە ناو حکومەتی ئیسلامییەوە نادرێتەوە. فراکسیۆنەکانی حکومەتی لە ڕوانگەی ئابوورییەوە لە چەقبەستوویی مێژووییدان. بە لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی ئابووریی ئێران، بە لەبەرچاوگرتنی داخوازی و چاوەڕوانی ئابووریی گەلی ئێران، بەبێ وەڵامی ئابووری، تەنانەت ئەگەر وەڵامێکی مامناوەندیش بێت، هاوسەنگی سیاسی بۆ هیچ حکوومەتێکی بۆرژوازی لە ئێران نەماوە. نە راستڕەو، نە دووی خوردادی رێگەی دەربازبوونیان لەو قەیرانە نییە. ئەهریمەنە ئابووریی کۆماری ئیسلامی بەرەو ڕووخان پاڵ پێوەدەنێت. نە لێدان و داخستن و نە گەشەپێدانی "ناوخۆییەکان" وەڵامی ئەم کێشەیە نین.
٢- چەقبەستوویی سیاسی:
ئەگەر دۆخی ئابووری ئێران سەرئەنجامی کۆتایی ڕژێمی ئیسلامی دیاری بکات، دۆخی سیاسی ئێستای حکوومەت ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە "هەر ئێستا گەیشتووەتە ئەم "کۆتاییە. کۆماری ئیسلامی توانای حوکمڕانی خەڵکی ئێرانی لە دەست داوە. کۆماری ئیسلامی بەرهەمی شۆڕشی ١٩٧٩ نییە. ماوەی نێوان ٢٢ بەهمەن ٥٧ بۆ ٣٠ خورداد ٦٠ قۆناغی دیاریکردنی دەسەڵاتی سیاسی دوای ڕووخانی دەسەڵاتی پاشایەتی بوو لە ئێران. هه‌رچه‌نده شتێك له ژێر ناوی كۆماری ئیسلامی دامه‌زرا، به‌ڵام یه‌كه‌م: ئه‌و حكومه‌ته له بنه‌ڕه‌تدا وه‌ك حكومه‌تێكی هاوپه‌یمانی كاتی له تێپەڕینداا له ئێراندا دروست بوو. بە ڕوانگەی هیچ کەسەوە، کێشەی دەسەڵات و حکوومەت بە تەواوی چارەسەر نەکرا بوو، دووەمیش: نەک هەر خودی حکوومەت بە توندترین گۆڕانکاری و گۆڕانکاری لە ڕێکخستنە ناوخۆییەکاندا بوو، بەڵکو مەودای دەسەڵاتەکەی لە ئێران کەم بوو، و لە ئێستادا بزووتنەوەیەکی جەماوەری دەستی کردبوو بە لابردنی. دوو خوردادی ئه‌مڕۆ پێیان خۆشه ئه‌وه له بیر بكرێت كه تا ٣٠ خوردادی٦٠ سه‌رۆك وه‌زیران و سه‌رۆك كۆمار و زۆربه‌ی ئه‌ندامانی كابینه‌ی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته مه‌لا نه‌بوون، هێشتا حیجاب له‌و شاره‌دا ناچاری نه‌بوو، رۆژنامه جۆراوجۆره‌كان و زۆرێك له رۆژنامه كۆمۆنیسته‌كان (و نه‌ك ته‌نها ئه‌و ڕۆژنامەکانی سەرپاسدارەکان) و ئەشکەنجەدەرەکانی پێشوو و ڤۆڵتێرە ساختەکانی ئەمڕۆ) سەرەڕای هەموو گاڵتەجاڕییەکانی حکومەت بە بەردەوامی بڵاودەکرانەوە. ئه‌نجومه‌ن و ڕێكخراوی سه‌ربه‌خۆی كرێكاری سه‌ره‌ڕای توندوتیژیی جه‌ماوه‌ری ئیسلامی هه‌بوون و كاریان ده‌كرد، بزووتنه‌وه‌ی خوێندكار له بنه‌ڕه‌تدا له ژێر سه‌ركردایه‌تی چه‌پدا بوو. ملهوڕ هەبوو، بەڵام ملهوڕێک سەرکەوتنی بەدەست نەهێنابوو. ئەم حکومەتە، بەم شێوەی ئێستای، بەرهەمی هێرشی خوێناوی و سەربازی-پۆلیسی لە ٣٠ی خەرمانانی ١٣٦٠ بەدواوە و کوشتاری بەرفراوانی ئۆپۆزسیۆنە لە ئێراندا. کۆماری ئیسلامی بە سەرکوت هاتە ئاراوە و بە خنکاندن لە کاردا مایەوە. سەدان هەزار کەس لە چنگی ئەم دەسەڵاتەدا گیانیان لەدەست داوە. ئەم دەسەڵاتە نوێنەرایەتی کارەساتێکی گەورەی ئینسانی دەکات، کە هۆلۆکۆستێکی ئیسلامییە. ئەمڕۆ خەڵک تەحەدای تاکە پایەی حکومەتیان کردووە، واتە سیاسەتی سەرکوتکردن. كۆمارێكی ئیسلامی كە نەتوانێت سەركوت بكات، دەڕوخێنرێت. وە ئەمڕۆش بەتەواوی گەیشتوینەتە ئەم دۆخە. خەڵکی ئێران ڕایانگەیاندووە و سەرانی حکوومەتیش تێگەیشتوون کە پرۆسەی ڕووخاندنی حکوومەت دەستی پێکردووە. ئەمە پێشهاتێکی نوێیە. ئەو کەسانەی ئەمڕۆ بۆ خستنە خوارەوەی ڕژیمی ئیسلامی هاتنە مەیدان، زۆربەیان ئەو نەوەی نوێیەن کە چاویان بەڕووی ئەم حکومەتەدا کردۆتەوە. ئەوان بە پێچەوانەی کەمترین چاوەڕوانی مرۆڤەکانی ئەمڕۆ لە ژیان، لە ئازادی و کەرامەتی مرۆڤ دەیبینن و نایانەوێت. هیچ چارەسەرێک بۆ ئەمە نییە. چارەسەرێ قبوڵ ناکات. نەبوونی تایبەتمەندیی سەرکوت، کێشەی هەلومەرجی ئەمڕۆی ئێرانە. خاڵی دەستپێکی قەیرانە. بۆیە سیاسەتی سەرکوتکردنی زیاتر وەڵام نییە.
چاوەڕوانی و ئایدیاڵەکانی ئەو بزووتنەوەیە کە ئێستا بۆ ئازادی لە ئێراندا پێکدەهێنرێت، ئەوەندە فراوان و هەمەلایەنە و ڕادیکاڵە کە چوارچێوە زەلیلەکەی بەناو کۆمەڵگەی مەدەنی دووی خوردای تەنانەت بۆ یەک ڕۆژیش ناتوانرێت لە قاڵب بدرێت. ئازادی رێكخستن و مانگرتن و حزبایەتی، ئازادی رۆژنامەگەری، جیاكردنەوەی ئایین لە دەوڵەت و نەك هەر ئەمە، بەڵكو دیاریكردنی ئەركی بنچینەیی بە تەواوەتی ئایین لە كۆمەڵگا، مسۆگەر کردنی ئازادی ژن، مۆدێرنیزم، مافی تاك و مافەمەدەنیە فراوانەکان، بەشداریکردنی ڕاستەوخۆی خەڵک لە سیاسەت و حکومەت بە ڕادیکاڵ ترین و بێ سازشترین شێوە دەخرێتە پێش ڕیزەکانی ئەم بزووتنەوەیە. ئەمە ئیتر ئەو بزووتنەوەیە کەم ئەزمون و خۆشباوەڕەی ساڵی ١٩٧٩ نییە. ئەم بزووتنەوەیە ڕەنگدانەوەی هەموو ئاڵۆزی و پێگەیشتنی جیهانی ئەمڕۆ و نەوەی ناڕازیی ئەمڕۆی ئێرانە. ئه‌و بزووتنه‌وه‌ی که ئه‌مڕۆ له ئێران ده‌ستی پێکرد ده‌توانێ پێشه‌نگی یه‌که‌م شۆڕشی سۆسیالیستی سه‌ده‌ی بیست و یه‌که‌م بێت.
بیرۆکەی ئەوەی کە بزوتنەوەی دووەمی خورداد دەتوانێت ببێتە بەربەستێک لەبەردەم ئەم شەپۆلەدا یان کەناڵێک بێت بۆ ئەوەی لە نەزمی هەبوودا بەرەو هەموارکردنی بەشەکی و نیوەناچڵ ببات، خەیاڵێکی منداڵانە.
٣- بنبەستی کولتووری:
ئیسلام لە لەناوچوندایە. ئیسلام لە ژیانی خەڵکی ئێراندا بەرەو نەمان دەچێت. نەک هەر لە حکومەت و پەروەردە، بەڵکو لە دیمەنی شارەکان، لە جیهانی ناوەوەی هەر مرۆڤێک، لە قووڵایی هەست و سۆز و کولتووری تاکەکەسی، لە هۆشیارییان، لە پەیوەندیی ڕۆژانەیان لەگەڵ یەکتر. ئیسلام لە داڕماندایە، هەروەک چۆن ئایین و نەزانی بەگشتی دەبێ لەناوبچن. دەبێت پشت سەر بنرێت. ئێران کاردانەوەی بەرفراوانی دژە ئیسلام بەخۆیەوە دەبینێت. دەسەڵاتی سیاسی ئایندەی ئێران چ چەپ بێت یان ڕاست، شۆڕشگێڕ بێت یان کۆنەپەرست، تەنیا دەتوانێت نائایین بێت. خەڵک بناغەکانی شوناسی ئایینییان هەژاندووە. کۆماری ئیسلامی ناتوانێ بمێنێتەوە، لەوانە و بە تایبەت لەبەرئەوەی ئایینییە. ئیسلامییە باڵی ڕاست بە لێدانی تەپڵی ئیسلامیەت تەنیا بێزاری گشتی زیاد دەکات و ئاگری یاخیبوون و ڕاپەڕین هەڵدەدات. بەڵام لە دووی خوردادیەکانیش هیچ چارەسەرێکیان پێ نییە. بیرۆکەی ئەوەی کە خەڵکی ئێران لەدژی ئیسلامی محەمەدی ڕاپەڕن و بێنە مەیدان، پاشان ئیسلامی "پرۆتستانت"ی نیوە کوڵاو بخەنە سەر تەخت و لەنێوان عەمامەکاندا هەڵدەبژێرن، بە شێوەیەکی گاڵتەجاڕانەو گەمژانەیە. ڕەوتی پێشهاتەکانی داهاتوو لە ئێراندا چوارچێوەی ئیسلامیزم دەشکێنێت و لەگەڵیدا هەموو ڕەوتە ئیسلامیەکان، لە خاتەمی و ڕاپەڕینی ئازادییەوە تا دەگاتە بەشی فراوانی ئۆپۆزسیۆنە ئیسلامییەکان و ڕۆژهەڵاتخوازەکان(شەرقیەکان،وەرگێر) کە لە ئەنجامی هەڵوەشاندنەوە و گۆڕانکارییەکانی حیزبی توودە و بەرەی میللی دروست دەبن بەرەیەک کە بە مانایەکی مێژوویی فراوانتر بەڕاستی دەبێ لەئەندێشەی ئیسلامییە " خۆمانە"یەکانەوە هەژمار بکرێن هێندەی تر گۆشەگیرتر و دابڕاو بن. دووهه‌می: خۆردادیه‌كان هه‌رچی بچێنن، خۆیان دروێنه‌ی ناکەنەوە. ئەمە کەمپێکی ناپایەدارو تێپەڕکردنە.
کێشەکەیە ئەمەیە. ناتەبایی کۆماری ئیسلامی لەگەڵ ژیانی ئابووری ئێراندا، ئیتر چاوەڕوانی و پێداویستی سیاسی و فەرهەنگی زۆرینەی رەهای خەڵکی ئاشکرا بووە و خەباتێکی بەرفراوانی کۆمەڵایەتی بۆ چارەسەرکردنی ئەم دژایەتییە لە ئێران دەستی پێکردووە. کۆماری ئیسلامی لە لێواری هەڵدێردایە. باڵی ڕاست ناتوانێت دەسەڵات بپارێزێت. چەکی سەرکوتکردن و ترساندن بێ کەڵکە و خاو بوتەوە. گۆڕانکاری قووڵی دۆخەکە چارهەڵنەگرە. بەڵام پەرەسەندن لەو شوێنەدا ناوەستێت کە دووی خوردادیەکان دەیانەوێت. هیچ خاڵێکی هاوسەنگی لە ئیسلامی نوێدا نییە.
* * * * *
سێبەری ئەم ڕاستییە قورسایی لەسەر هەموو سیاسەت و کردارەکانی باڵەکنی حکومەت دادەنێت. فراکسیۆنەکانی ڕێژیمی ئیسلامی بە بێ ئەوەی بەڕاستی نیازی بردنەوەیان لە یەکتری هەبێت، شەڕی یەکتر دەکەن. لە یەکتر دەدەن بەبێ ئەوەی بەڕاستی هەوڵی لەناوبردنی بەرامبەرەکەیان بدەن. ئەوان بانگهێشتی ئارامی دەکەن بەبێ ئەوەی بیانەوێت ئارام بمێننەوە. ئەوان لە کودەتا دەترسن بۆ ئەوەی ناچار نەبن ئەو کارە بکەن. ناچارن شەڕی یەکتر بکەن، چونکە لە سەرکەوتنی تاکلایەنەی لایەنی بەرامبەردا لەناوچوونی هەموو سیستەمەکە دەبینن. ئه‌م شه‌ڕه بۆ ئه‌وه‌یه که سه‌روه‌ری نیزام بگرێته‌وه که ته‌نیا چوارچێوه‌یە بۆ پاراستنی ده‌سه‌ڵاتی هاوبه‌شی ئیسلامییه‌کان له ئێراندا. ئەمەش خستنەڕووی خاڵی کۆتایی ململانێی نێوان ئەو دوو فراکسیۆنە، هەروەها شێوازی نزیکبوونەوەی هەریەکەیان لە گەل خەڵک و بزووتنەوەی رادیکاڵ لە ئێراندادیاری دەکات.
هه‌روه‌ها واقیعه ئابووری و سیاسی و فه‌رهه‌نگییه‌کانی ئه‌مڕۆی ئێران و بنبەستی هه‌مە لایه‌نه‌ی ڕێژیمی ئیسلامی و ئیسلامی سیاسی له ئێراندا شێوازەکانی ژیانی دوای کۆماری ئیسلامیش ده‌خاته ڕوو. چ هێزێک دەبێتە ئەکتەری سەرەکی لە گۆڕەپانی ڕووخاندن و دیاریکردنی وێنەی سیاسی داهاتووی ئێران. ڕیزبەندی ستراتیجیەکانی تر لە کۆمەڵگای ئێراندا چی دەبن؟ چ سیستمێکی سیاسی چانسی سەرکەوتنی هەیە لە ئێران؟ دەبێت لە بەشەکانی داهاتوودا ئاماژە بەم خاڵانە بکەین.
(ماویەتی)
مەنسور حکمەت
وەگێڕانی بۆ کوردی: کاوە عومەر - ١٣\١٠\٢٠٢٢
Kurdish translation: Kawa Omer
hekmat.public-archive.net #1440ku.html
|