ده‌رباره‌ی په‌یوه‌ندیه‌كانی سه‌رمایه‌داری
گفتوگۆ (مه‌نسور حکمه‌ت) له‌گه‌ڵ ڕادیۆی ئه‌نته‌رناسیۆنال
١٧ ی ئۆکتۆبه‌ری ٢٠٠٠[*]
علی جوادی: ڕێگا بده‌ن له‌و پرسیاره‌وه ده‌ست پێ بکه‌م که سیستمی سه‌رمایه‌داری له‌سه‌ر دوو پایه وه‌ستاوه، له لایه‌که‌وه چینی کرێکار و کرێکارێک هه‌یه هێزی کاری خۆی ئه‌فرۆشێ، و له لایه‌کی تره‌وه سه‌رمایه‌دار هه‌یه خاوه‌نی ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مهێنان و دابه‌شکردنه له کۆمه‌ڵگادا که له پێناو به‌گه‌ڕخستن و به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی سه‌رمایه‌دا پێویستی به کڕینی هێزی کاری کرێکاره. ئه‌مه پایه‌ی گشتی سیستمی بنه‌ڕه‌تی سیستمی سه‌رمایه‌داریه. كاتێك سه‌رنج ئه‌ده‌ینه ڕووکه‌شی مامه‌ڵه‌که ئه‌بینین کرێکار هێزی کاری ئه‌فرۆشێ، كاتی کاره‌که‌ی بۆ ماوه‌یه‌کی دیاریکراو به سه‌رمایه‌دار ئه‌فرۆشێ و له به‌رامبه‌ریدا كرێیه‌کی دیاریکراو وه‌رئه‌گرێ، کێشه‌ی ئه‌م مه‌سه‌له‌یه چییه؟ ڕه‌خنه‌ی ئێوه له ته‌واوی ئه‌م مامه‌ڵه‌یه چییه؟
مه‌نسور حکمه‌ت: وه‌ك ئه‌بینی خوێندکارێکی پۆلی یه‌که‌می به‌شی ئابوری فێری ئه‌وه ئه‌كه‌ن ڕه‌نگه ڕۆڵ بینینی وه‌ک کرێکار و سه‌رمایه‌دار یا بۆ نمونه به‌ڕێوه‌به‌ر و سه‌رپه‌رشتیار و شتی تر وه‌ک به‌شێك له دابه‌شبوونی کاری کۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوری بێ. واته کۆمه‌ڵگا ئاڵۆز بووه، دابه‌شبوونی کار هاتۆته ئاراوه، که‌سێک ئاسنگه‌ره، که‌سێک دارتاش، که‌سێک ئه‌ندازیار، که‌سێک دکتۆر، که‌سێک سه‌رمایه‌دار، که‌سێک کرێکار، که‌سێک مامۆستایه. له ڕووکه‌شدا په‌یوه‌ندیه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان، و به تایبه‌ت بازاڕه، که په‌یوه‌ندی نێوان ئه‌وانه دیاری ئه‌کات و ئه‌و ئاڵووێره یه‌کسانه‌ی که ڕووکه‌شیانه کرێکار له‌گه‌ڵ سه‌رمایه‌داردا ئه‌یکات به‌شێکه له‌وه. واقعیه‌ته‌که‌ی ئه‌وه‌یه که کرێکار و سه‌رمایه‌دار ڕۆڵبینینێکی کۆمه‌ڵایه‌تی نین که له ئه‌نجامی ئاڵۆزتر بوونی کۆمه‌ڵگا و فراوانبوونه‌وه‌ی دابه‌شبوونی کار و ئه‌وه‌ی به لکاندنی ڕۆڵه ئابووریه‌کان به ئینسانه‌کانه‌وه ناوئه‌برێ، په‌یدابووبن. ئه‌مه زنجیره‌ی داستانی کۆنی چه‌وسانه‌وه و ڕه‌نجبردن و سوودوه‌رگرتن له خاوه‌ندارێتی ده‌ستڕه‌نجی که‌سانی تره که داستانی ته‌واوی مێژووی کۆمه‌ڵگای چینایه‌تییه نه‌ک ته‌نها سه‌رمایه‌داری. ته‌واوی مه‌سه‌له‌که ئه‌مه‌یه که ئه‌م ڕۆڵانه، ئه‌و شێوازه دیاریکراوه مومکین ئه‌کات له سیستمێکی ئه‌مڕۆییدا، له سیستمی سه‌رمایه‌داریدا، ده‌ستڕه‌نجی ئه‌و ئینسانانه‌ی که به‌رهه‌م ئه‌هێنن له لایه‌ن به‌شێک له کۆمه‌ڵگاوه، که خۆیان له به‌رهه‌مهێناندا هیچ ڕۆڵێكیان نییه، خاوه‌ندارێتی ئه‌کرێ. کرێکار هێزی کاره‌که‌ی به سه‌رمایه‌دار ئه‌فرۆشێ و ئێ له به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا کرێ وه‌رئه‌گرێ. به‌ڵام ئه‌و هێزی کاره که کرێکار به سه‌رمایه‌داری فرۆشتووه له کارگه‌یه‌ک، له پرۆسه‌یه‌کی به‌رهه‌مهێناندا، به‌وجۆره‌ی که مارکس ئه‌ڵێ سوودی لێ وه‌رئه‌گیردرێ، کاڵایه‌ک نییه که به‌کاری بهێنی وه‌ک سووته‌مه‌نی، یان وه‌ک بڕێک سه‌رچاوه‌ی کانزایی یان بڕێک کانزا یان ته‌خته. هێزی کاری کرێکار به‌و جۆره به‌کارئه‌هێنرێ که له‌سه‌ر باقی ماتریاڵه‌کانی تر کار ئه‌کات و به‌رهه‌مێکی نوێ درووست ئه‌کات و به‌های ئه‌و به‌رهه‌مانه زیاتره له‌و بڕه‌ی که بۆ درووستکردنیان خه‌رج کراوه، یانی زیاتره له‌و بڕه‌ی که دراوه به کرێکار. به ئیزافه‌ی كه‌ره‌سه‌یه‌كی سروشتی که به‌کارهاتووه. به‌های به‌رهه‌مه به‌رهه‌مهاتووه‌که زیاتره له‌و خه‌رجیانه‌ی که چینی سه‌رمایه‌دار کردوویه‌تی و ئه‌م زیاده‌یه‌ی به‌رهه‌م، ئه‌م زیاده‌یه‌ی به‌ها یا زێده‌باییه، به‌و جۆره‌ی که مارکس نیشانی ئه‌دات، به‌رهه‌می خه‌سڵه‌تی هێزی کاره. هێزی کار یه‌کێکه له‌و کاڵایانه‌ی که کاتێک به‌کاریئه‌هێنیت به‌هایه‌کی نوێ به‌رهه‌م دێنێت و زیاتر له‌و بڕه‌ی که بۆ کڕینی خودی خۆی دراوه به‌رهه‌م ئه‌هێنێ. سه‌رئه‌نجام باس دێته سه‌ر ئه‌وه‌ی که ئه‌مه سیستمێکه که له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا له کۆمه‌ڵگای سه‌رمایه‌داریدا به‌روبومی کاری مرۆڤه‌کان که به‌رهه‌می ئه‌هێنن، به‌رهه‌می داهێنانه‌کانی مرۆڤه‌کان، به‌رهه‌می ڕاهێنانی مرۆڤه‌کان له‌لایه‌ن چینێکی وه‌ک چینی سه‌رمایه‌داره‌وه ڕائه‌کێشرێ. به‌رهه‌مێک که له پرۆسه‌ی کار، له ڕه‌وه‌ندی کار له کارخانه و کارگه و کێڵگه و شتی تردا به‌رهه‌م دێت په‌یوه‌ست ئه‌بێته‌وه به که‌سێکه‌وه که خاوه‌نی ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مێنان بووه، به خاوه‌نی کێڵگه، به خاوه‌نی کارخانه، به خاوه‌نی ئه‌و ده‌زگایه‌وه. ئه‌و که‌سه‌ی که کاری کردووه له ڕووکه‌شدا کرێکه‌ی وه‌رگرتووه و ڕۆیشتووه، به‌ڵام ئه‌و شته‌ی سه‌رئه‌نجام ماوه‌ته‌وه به شێوه‌ی بارستاییه‌کی فراوان له کاڵا په‌یوه‌سته به‌و كه‌سه‌وه كه خاوه‌نی ئه‌و یه‌که‌ی به‌رهه‌مێنانه‌یه. ئیتر به‌هایه‌کی زیاتری ئه‌م کۆمه‌ڵه کاڵایانه سه‌رئه‌نجام به شێوه‌یه‌کی ڕووکه‌شی ئه‌بێ به به‌شی ئه‌و له به‌رهه‌مهێناندا. به‌ڵام ئه‌وه شتێک نییه جگه له به‌رهه‌می کاری ئه‌وانه‌ی به‌یانی هاتوون و کاریان کردووه و ڕۆیشتوون و سه‌رئه‌نجام به‌رهه‌می ته‌واوی چینێكی کۆمه‌ڵایه‌تیه که له ئاستێکی جیهانیدا کار ئه‌کات. ئه‌م شێوازه که ئه‌م کۆمه‌ڵگایه به‌رهه‌می زیاده ڕاسته‌وخۆ له به‌رهه‌مهێنه‌ران ئه‌سه‌نێ، له سیستمی کۆیله‌داریدا خاوه‌نی خودی کۆیله بوون، نانیان ئه‌خسته به‌رده‌می و سه‌رپه‌نایه‌کیان ئه‌دا پێی و هه‌رچی کارێکی ئه‌کرد به پێی پێناسه‌که‌ی ماڵی خاوه‌ن کۆیله‌که بوو. یا له سیستمی ده‌ره‌به‌گایه‌تیدا جوتیار کاڵاکه‌ی ڕاسته‌وخۆ ئه‌دا به ده‌ره‌به‌گه‌که یا له‌سه‌ر زه‌ویه‌ک که خودی ده‌ره‌به‌گ بۆ کاری زۆره‌ملێی ئه‌وی دانابوو، کاری زۆره‌ملێ (بێگاری) ئه‌کرد.
ئه‌مانه ئه‌و شێوازانه بوو که له سیستمه‌کانی پێشووتردا به‌رهه‌می زیاده‌یان ئه‌برد، له‌م سیستمی سه‌رمایه‌داریه‌دا که ڕۆشنه بازاڕ حوکم ئه‌کات و سیفه‌تی ئاڵووێری سودی ئینسانه‌کانی له‌گه‌ڵ یه‌کتردا داوه به هه‌موو شته‌کان، له‌م سیستمه‌دا له ئاڵووێرێکی نێوان کار و سه‌رمایه‌شدا ڕێك هه‌مان شت به‌ڕێوه ئه‌چێ. یانی چه‌ند که‌سانێک دێن کار ئه‌که‌ن، له به‌یانیه‌وه تا شه‌و و ته‌واوی ته‌مه‌نیان، له کۆتایی پرۆسه‌که‌دا له کۆتایی ژیانی کرێکارێکدا که ته‌واوی ژیانی کاری کردووه، بژێوی و سه‌رپه‌نایه‌کی گرتووه و ئه‌و که‌سه‌ی که ئه‌و کرێکاره کاری بۆ کردووه، ئه‌و چینه‌ی که چینی کرێکار کاری بۆ کردووه سه‌روه‌تێكی قه‌به له ده‌ستیدا که‌ڵه‌که‌ی كردووه.
ده‌سه‌ڵاتی کۆمه‌ڵایه‌تی ئه‌م سه‌رمایه‌داره له ڕاستیدا شتێک نییه جگه له هه‌ڵگه‌ڕاوه‌ی ده‌سه‌ڵاتیک که کرێکار بۆی خوڵقاندووه، سه‌روه‌ته‌که‌ی سه‌روه‌تێکه که کرێکار خوڵقاندوویه‌تی. سه‌رئه‌نجام ئه‌م سیستمه ئاڵۆزه، میکانیزمی مۆدێرنتر و ئاڵۆزتری هه‌یه که له سه‌نته‌ره‌که‌یدا بازاڕ هه‌یه و ئاڵووێر و پاره چه‌قه‌که‌یه‌تی، به کاڵابوونی دیارده‌کان و له نێو ئه‌وانه‌شدا هێزی کار چه‌قه‌که‌یه‌تی. به پێچه‌وانه‌ی سیستمی کۆیله‌تی که ئه‌تتوانی وێنه‌ی پرۆسه‌ی چه‌وسانه‌وه بگریت و بڵێیت ببینه که ئه‌م که‌سه ناچار به کاری به‌زۆر ئه‌که‌ن و دواتر هه‌رچی به‌رهه‌م ئه‌هێنێ ئه‌یبه‌ن، له‌م سیستمه‌دا ناتوانی وێنه‌ی چه‌وسانه‌وه بگریت و بڵێیت ببینه لێره سه‌رمایه‌دار ئه‌بێته خاوه‌نی کاری ئه‌م مرۆڤه. به‌ڵام کاتێک ته‌ماشای ته‌واوی ئابوری ئه‌که‌یت، ئه‌بینی که به‌ڵێ میکانیزمه‌که ڕێك ئه‌مه‌یه. له ڕێگه‌ی به کاڵابوونی کاری مرۆڤێکه‌وه بۆ کۆمه‌ڵگا، له ڕێگه‌ی به کاڵابووونی هێزی کاری مرۆڤێکه‌وه، هێزی به‌ده‌نی مرۆڤێکه‌وه له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا سه‌رمایه‌داران به کرده‌وه خاوه‌ندارێتی به‌رهه‌می ئه‌م هێزی کاره ئه‌که‌ن.
ئه‌سڵی مه‌سه‌له‌که خاوه‌ندارێتی بۆرژوازیه بۆ ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مهێنان،واته ئه‌وه‌ی چه‌ند که‌سانێک هه‌ن ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مهێنانیان کردووه به موڵکی خۆیان و خستوویانه‌ته ده‌ستی خۆیانه‌وه و زۆرێک له مرۆڤه‌كان له‌وه بێبه‌شن به‌و ئامڕازانه به هه‌رجۆرێک که ئه‌یانه‌وێ به‌رهه‌مبهێنن و کۆمه‌ڵگا بتوانێ سوودیان لێوه‌ربگرێ.
علی جوادی: باشه ئێوه ئاماژه‌تان به‌م مه‌سه‌له‌یه کرد، به‌ڵام ڕه‌نگه بیرمه‌ندانی بۆرژوازی له‌به‌رامبه‌ر ئێوه‌دا باسی ئه‌وه بهێننه پێشه‌وه که باشه به‌هه‌رحاڵ کرێکار ئازاده، ناچار نییه که هێزی کاری بفرۆشێ، ئه‌بێ له‌ژێر ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌دا بیفرۆشێ که سه‌رمایه‌دار و خاوه‌ن سه‌رمایه خستویانه‌ته به‌رده‌م. له باری حقوقیه‌وه ناچارکردنێک له ڕووکه‌شدا له ئارادا نییه. وه‌ڵامی ئێوه به‌م مه‌سه‌له‌یه چییه؟
مه‌نسور حکمه‌ت: له ڕاستیدا ناچارکردن زۆر له ئارادایه. ته‌ماشاکه‌ن، ئه‌بێ ببینرێ که ئایا هه‌ڵبژارده‌کانی تری کرێکار ئه‌توانێ چی بێ. ئه‌گه‌ر هێزی کاری نه‌فرۆشێ چ ڕێگه‌یه‌کی تری هه‌یه بۆ به ده‌ستهێنانی بژێوی؟
ووتم کۆمه‌ڵگا ئاڵۆزه، به‌ڵام به گشتی له هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌کدا و له هه‌ر سیستمێکی ئابوریدا شێوازێك هه‌یه که مرۆڤه‌کان به شێوه‌یه‌کی کۆمه‌ڵ بژێویان له‌سه‌ر گۆی زه‌وی ده‌ردێنن و پێداویستیه‌کانیان به‌ده‌ستدێنن. ئه‌م پێداویستیانه له سه‌ره‌تاکانی مێژوودا مومکینه پێداویستی سه‌ره‌تایی و بناغه‌یی له چه‌شنی خۆراک، سه‌رپه‌نا، پۆشاک و شتی وا بووبێ، به‌ڵام ئێستا هه‌موو شتێک هه‌یه له پێداویستیه ماددی و ڕه‌فاهیه‌کانه‌وه بگره تا ئاڵۆزترین پێداویستی مه‌عنه‌وی. به‌ڵام به‌هه‌رحاڵ ڕاستی ئه‌وه‌یه که ئه‌م سیستمه ئابوریه شێوازێكه مرۆڤه‌کان له ڕێگایه‌وه بژێویان دابین ئه‌که‌ن.
باشه ئه‌گه‌ر که‌سێک بێت و ئامڕازه‌کانی دابینکردنی ئه‌م بژێوییه بخاته ده‌ستی خۆیه‌وه و بیكاته بارمته، له‌به‌رامبه‌ردا کۆمه‌ڵگا ئه‌كه‌وێته به‌رده‌م دوو هه‌ڵبژارده‌وه: یان ئه‌بێ له نێوبچێ یان بۆ ئه‌و تو‌ێژه کار بکات که ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مهێنانیان خستۆته ژێر کۆنترۆڵی خۆیانه‌وه. ڕه‌نگه کرێکارێك ئه‌و هه‌ڵبژارده‌یه‌ی هه‌بێ و بڕوات له کوڕه مامێكی پاره‌یه‌ک قه‌رز بکات و دوکانێک دابنێ، به‌ڵام چینی کرێکار ناتوانێ وه‌ك چینێک، وه‌ك سه‌ده‌ها ملیۆن مرۆڤ ڕێگایه‌کی تر بخاته به‌رده‌می خۆی بێجگه له کارکردن بۆ خاوه‌نانی کارخانه‌کان یا خاوه‌نانی کۆمپانیاکان. چینی کرێکار ناچاره بڕوا هێزی کاری خۆی له بازاڕدا بفرۆشێ تا له‌م ڕێگایه‌وه کار بکات. چۆن؟ له‌به‌رئه‌وه‌ی که خۆی په‌یوه‌ندیه‌کی ڕاسته‌وخۆی له‌گه‌ڵ ئامڕازه‌کانی کار و دابینکردنی بژێویدا نییه. ته‌واوی مه‌سه‌له‌که ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ خاوه‌ندارێتی کردنی ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مهێنان و خاوه‌ندارێتی بۆرژوازی به‌سه‌ر ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مهێناندا له‌لایه‌ن که‌مینه‌یه‌کی کۆمه‌ڵگاوه. کاتێک ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مهێنانی کۆمه‌ڵگایه‌کتان به بارمته گرتبێ، ئه‌وکات باقی کۆمه‌ڵگا ڕێك ئه‌بن به خاڵێكی پێچه‌وانه‌ی تۆ، به‌شێک ئه‌بن به‌وانه‌ی ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مهێنانیان نییه، توانای هه‌رجۆره ده‌ستڕاگه‌یشتنێکیان به ئامڕازه‌کانی به‌رهه‌مهێنان نییه. وه‌ک که‌سێک که ئه‌بێ بڕوا بۆ ڕاوکردن به‌ڵام چه‌کی بۆ ڕاوکردن پێ نه‌بێ. یان که‌سێک ئه‌بێ زه‌ویه‌ک بکێڵێ به‌ڵام ئامڕازی بۆ کێڵان پێ نه‌بێ. که‌سێک که له‌م جێگه‌وڕێگه‌یه‌دایه ناچاره بۆ ئه‌و به‌شه کار بکات كه ئه‌م ئامڕازانه‌ی به‌رهه‌مهێنانیان له ده‌ست خۆ گرتووه. هه‌ر بۆ ئه‌مه‌یه که چه‌ق و ستونی ئه‌سڵی سۆسیالیزم ئه‌وه‌یه ئه‌م ئامڕازانه‌ی به‌رهه‌مهێنان که کۆمه‌ڵگا به درێژایی مێژوو به‌ده‌ستیهێناوه، به تێکڕای جۆره‌كانی و ئاڵۆزیه‌که‌یه‌وه، کۆمپیوته‌ر، که‌شتی، کارگه، زه‌وی و هه‌زار و یه‌ک شت که مۆرڤایه‌تی ئه‌مڕۆ به هۆی ئه‌وانه‌وه ئامڕازه‌کانی خۆشگوزه‌رانی و ئاسایشی به‌رهه‌مهێناوه، ئه‌مه ئه‌بێ له به‌رده‌ستی ته‌واوی کۆمه‌ڵگه‌دا بێ. هه‌رگیزاوهه‌رگیز ئه‌مه شتێک نییه که بشێ به‌شێک له کۆمه‌ڵگا خاوه‌ندارێتی بکات و له ده‌ستی خۆیدا کۆی بکاته‌وه، و باقی کۆمه‌ڵگا ناچار بن به به‌خشینی هێزی کاریان به‌شێک له‌وه بۆ خۆیان ببه‌ن. به بڕوای من ئه‌وه زۆر ڕیاکارانه‌یه، لافوگه‌زافی ئابوری بۆرژوازی له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌وه‌یه که لێره ئاڵووێرێک له ئارادایه و گوایه هه‌ڵبژاردنێک هه‌یه له بازاڕدا. بازاڕ هه‌ڵبژاردن نییه، له‌پشت ئه‌و ئازادییه ڕووکه‌شیه‌ی کرێکار بۆ ئه‌وه‌ی بفرۆشێ یا نه‌فرۆشێ ناچارکردنی ئابوری هه‌یه که ناچاره بفرۆشێ.
علی جوادی: ئایا ئه‌م ناچارییه بۆ سه‌رمایه‌داریش وجودی نییه چونکه به‌هه‌رحاڵ بۆ به‌گه‌ڕخستنی سه‌رمایه، سه‌رمایه‌داریش ناچاره به جۆرێک سه‌رمایه‌که‌ی بخاته گه‌ڕ و هێزی کار به‌کاربهێنێ تا بتوانێ قازانج به ده‌ستبهێنێ؟
مه‌نسور حکمه‌ت: به‌ته‌واوه‌تی ڕاسته، سه‌رمایه‌دار ناچاره که له نێوان سه‌ده‌ها ملیۆن مرۆڤدا که هه‌یه هێزی کار فه‌راهه‌م بکات. له ڕاستیدا ئه‌و کێبه‌رکێیه‌ی له نێو چینی کرێکاردا وجودی هه‌یه، به شێوه‌ی واقعی ئه‌مه‌یه که به درێژایی مێژووی گه‌شه‌ی به‌رهه‌مهێنانی سه‌رمایه و گه‌شه‌ی ته‌کنۆلۆژی به‌رده‌وام ژماره‌ی کرێکار كه‌م ئه‌كات به‌هۆی كه‌مكردنه‌وه‌ی بڕی سه‌عاتی کار که پێویسته بۆ به‌رهه‌مهێنانی چه‌ندێتیه‌كی دیاریكراو له کاڵاکان. سه‌رئه‌نجام هه‌ر یه‌که‌یه‌کی سه‌رمایه، با بڵێین هه‌ر ملیۆنێک تمه‌ن سه‌رمایه بۆ ئه‌وه‌ی بخرێته کاره‌وه، هه‌ر جاره‌ی ژماره‌یه‌کی که‌متر مرۆڤ پێویست ئه‌کات بڕۆن کاری بۆ بکه‌ن. با ماشێنێکی چاپی دیاریکراو بهێنینه به‌رچاو که ئێستا ئه‌توانێ سه‌ده‌ها ڕۆژنامه ده‌ربکات و دوو نه‌فه‌ر به‌ڕێوه‌ی به‌رن، له کاتێکا مومکنیه بیست ساڵ له‌مه‌وبه‌ر بۆ ماشێنێکی چاپی نیو ئه‌وه‌نده‌ی ئه‌و ئه‌بوایه چوار نه‌فه‌ر کار بکه‌ن. سه‌رئه‌نجام مه‌یلی کۆمه‌ڵگای سه‌رمایه‌داری به‌و ئاڕاسته‌یه‌دایه که له کۆمه‌ڵگادا کرێکاری زیاده به‌وجود بهێنێ و هه‌ر بۆیه له نێو چینی کرێکاردا کێبرکێ هه‌یه. به‌وجۆره نییه که سه‌رمایه‌دار له‌گه‌ڵ بلۆکێکی تردا یان نه‌فه‌رێکی تردا ڕووبه‌ڕووه که ئه‌ویش ئه‌توانێ کاڵاکه‌ی پێ نه‌دات. کرێکار ناتوانێ به‌وجۆره کاڵاکه به سه‌رمایه‌دار نه‌دات مه‌گه‌ر له هه‌لومه‌رجێکدا و ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ش زۆر گریمانه‌ییه. ئێستا ڕۆشنی ئه‌که‌مه‌وه که چۆن به‌شێک له ئابوری به فه‌رزی ئه‌وه‌ی ئه‌م هه‌لومه‌رجه هه‌لومه‌رجی ئابوری نیۆکلاسیکییه، به‌م ئاڕاسته‌یه‌دا ڕۆیشتووه. به‌ڵام به شێوه‌ی واقعی کرێکار له جێگه‌وڕێگه‌یه‌کدا نییه که به شێوه‌یه‌کی بنه‌ڕه‌تی له‌گه‌ڵ چینی سه‌رمایه‌داردا بکه‌وێته گفتوگۆكردنی کۆمه‌ڵایه‌تی و بڵێ ده‌ست له کار ئه‌كێشمه‌وه.
علی جوادی: ئه‌ی چۆن مه‌سه‌له‌ی ڕێکخراوبوون و مه‌سه‌له‌ی یه‌کێتی و مه‌سه‌له‌ی کۆبوونه‌وه و گفتوگۆکردن...
مه‌نسور حکمه‌ت: ڕاسته ئه‌بێ ئه‌مه له‌به‌رچاوبگرین. ببینن، ئابوری کلاسیک له‌سه‌ر بنه‌مای خستنه‌ڕووی (عرض) بێکۆتایی و یان ئه‌وه‌ی پێی ئه‌ڵێن كاری بێکۆتایی و بێ سه‌قف بۆ سه‌رمایه بنیاتنراوه، ئابوری ئاده‌م سمیث و هه‌تا ئابوریه‌ک که مارکس باسی لێوه ئه‌كرد وایدائه‌نێت که‌به كورتی به پێی ئه‌و ئاسته فه‌رهه‌نگیه‌ی که کۆمه‌ڵگا پێی گه‌یشتووه یان بابڵێین ستاندارده‌کانی هه‌ر سه‌رده‌مێك كرێكار ناتوانێ له ئاستی بژێوی خۆی زۆر زیاتر قسه بكات. ئابوری نیۆکلاسیک ئه‌وه‌ی به فه‌رز وه‌رگرتووه که کار و هێزی کاریش وه‌ک هه‌ر کاڵایه‌کی تر ئه‌توانێ شتێکی ده‌گمه‌ن بێ و سه‌رئه‌نجام نرخه‌که‌ی بڕواته سه‌ره‌وه، ئه‌و شته‌ی که ئێمه پێی ئه‌ڵێین کرێ.
به شێوه‌یه‌کی واقعی ئه‌و شته‌ی که ئه‌م ئابوریه نیۆکلاسیکیه له‌به‌رچاوی ناگرێ ئه‌وه‌یه که کۆمه‌ڵگا له حاڵه‌تێکدا مادام مرۆڤی تازه‌ی تێ دێ، هه‌ر یه‌که‌یه‌کی سه‌رمایه پێویستیه‌که‌ی به کار به شێوه‌یه‌كی ڕێژه‌یی که‌م ئه‌بێته‌وه. یانی شتێک به ناوی سوپای زه‌خیره‌ی کار له کۆمه‌ڵگادا دێته پێشه‌وه، یانی ئه‌و شته‌ی که ئێستا به شێوه‌ی بێکاری خۆی نیشان ئه‌دات، به‌شێک له چینی کرێکار که کاریان نییه، بێکارانن. ته‌ماشای ژنان بکه‌ن یا که‌سانێک که له لادێکاندا ئه‌ژین و خه‌ریکی کشتوکاڵن به‌ڵام له واقعدا له‌به‌ر نه‌بوونی کار له شاره‌کان، له لادێکانن. هه‌رکاتێک له شار هه‌لومه‌رجی کار باش بوو، یه‌ک زه‌ڕڕه كرێکان بچنه سه‌ره‌وه، ئه‌و که‌سه هه‌ڵئه‌ستێ و دێته‌وه شار. وه ئه‌مانه هه‌موو ئه‌و شێوه جیاجیایانه‌ن که له کۆمه‌ڵگادا سوپایه‌کی زه‌خیره‌ییه له کار که فشارئه‌هێنێت بۆ ئاستی كرێی چینی کرێکار. یه‌که‌م، به‌شێک له‌وانه‌ن که خودی کرێکار خه‌رجیه‌کانیان ئه‌ده‌ن، که خێزانه‌کانی ئه‌وانن، له خودی هه‌مان چیندان، ئه‌و به‌شه‌یه له چین کرێ وه‌رناگرێ و به‌ڵام ئه‌ژی و کار ئه‌کات، هه‌ندێکیان له ماڵه‌وه کار ئه‌که‌ن. له لایه‌کی تریشه‌وه له هه‌ر شوێنێک سه‌رمایه فراوانبێته‌وه که پێویستی به هێزی کاری تازه هه‌بێ، ته‌نها به‌شێک له‌م سوپا زه‌خیره‌یه ئه‌چنه سه‌ر کار. سه‌رئه‌نجام بیرۆکه‌ی خستنه سه‌ر کاری ته‌واوه‌تی به‌و شێوه‌یه‌ی که به‌و ده‌ره‌جه‌یه خستنه سه‌ر کاری ته‌واوه‌تی وجودی هه‌بێ و کرێکاران له جێگه‌وڕێگه‌یه‌کی به‌هێزدا بن بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ سه‌رمایه‌دا له ئاستی جیهانیدا، ئه‌م ئیده‌یه له سه‌رمایه‌داریدا خه‌یاڵه، به‌مجۆره نابێ. سه‌رئه‌نجام یه‌کێتیه‌کان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش که ده‌ورونه‌خشێکی پۆزه‌تیڤیان هه‌یه، له باری مێژووییه‌وه ئیمکانیاتی دیاریکراویان هه‌یه. هیچ یه‌کێتیه‌ک له هه‌لومه‌رجێکی مێژووییدا باڵا و به‌هێز نه‌بووه، له‌به‌رئه‌وه‌ی سه‌رمایه‌دار ئه‌توانێ له نێو کرێکاراندا کێبرکێ درووست بکات چونکه چینی کرێکار شه‌كه‌ت و ماندووه، برسییه و کێبرکێ له نێوانیاندا به‌هێزه. یه‌کێتیه کرێکاریه‌کان بۆ نمونه له ده‌هه‌ی هه‌فتاکان، کۆتاییه‌کانی ١٩٦٠ و ١٩٧٠ له ئاستی جیهانیدا کاریان چووه سه‌ر، به دوای پله‌یه‌ک له گه‌شه‌ی خستنه سه‌رکار له‌و کۆمه‌ڵگایانه‌دا بوو ئه‌و هێزه‌ی په‌یدا کرد. له ده‌یه‌ی هه‌شتاکاندا شاهیدی له به‌ینچوونی بزووتنه‌وه‌ی یه‌کێتیه‌کانین له‌به‌رئه‌وه‌ی بێکاری په‌ره‌ی سه‌ند. له‌به‌رئه‌وه‌ی چینی سه‌رمایه‌دار توانی له نێو چینی کرێکاردا ته‌فره‌قه بنێته‌وه. سه‌رئه‌نجام یه‌کێتیه‌کان ئامڕازی وتووێژکردنی کرێکارن له‌گه‌ڵ خاوه‌نكاره‌کان و باشبونی هه‌لومه‌رجی کرێکارانن، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بێکاری له ئاستی به‌رزدا بێ له کۆمه‌ڵگادا، کارێکی زۆریان له ده‌ست نایه‌ت و ناچارن مل به‌و هه‌لومه‌رجه بده‌ن. هه‌میشه یه‌کێتی بۆ باشبوونی هه‌لومه‌رجی ئه‌ندامانی هه‌وڵ ئه‌دا و هه‌ندێ جاریش سه‌رکه‌وتوو ئه‌بن به‌ڵام ئه‌و بۆچوونه‌ی که یه‌کێتی کرێکاری خۆی له خۆیدا ئه‌توانێ وه‌ڵامی قڵشتی سه‌رمایه‌دار_کرێکار و مه‌سه‌له‌ی کاری به کرێ و چه‌وسانه‌وه‌ی کرێکار له‌سه‌ر بنه‌مای کاڵابوونی هێزی کار بداته‌وه، به بڕوای من ئه‌م بۆچوونه پوچه.
علی جوادی: یه‌که‌مین پرسیارێک که له‌لایه‌ن لایه‌نگرانی بۆروژازیه‌وه له کۆمۆنیسته‌کان ئه‌كرێ ئه‌وه‌یه که ئه‌گه‌ر پاڵنه‌ری سوود له سه‌رمایه‌دار بسێنینه‌وه، ئه‌گه‌ر موڵکدارێتی تایبه‌تی له کۆمه‌ڵگادا لاببرێ، به‌رهه‌مهێنان و ته‌کنۆلۆژی و به‌مپێیه دابینبوونی پێداویستیه‌کانی مرۆڤ به کرده‌وه تووشی ڕاوه‌ستان(ڕکود) ئه‌بێ، وه پاڵنه‌ری باشبوونی شێوه‌کانی به‌رهه‌مهێنان له کۆمه‌ڵگادا له‌ناوئه‌چێ، توانای گه‌شه‌کردنی لێهاتوویی کاری ته‌کنۆلۆژیکی به کرده‌وه له کۆمه‌ڵگادا له‌ناوئه‌چێ، وه‌ڵامی ئێوه به‌م ڕه‌خنه‌یه چییه؟
مه‌نسور حکمه‌ت: من پێموایه ئه‌م بۆچوونه له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌زه‌لی و ئه‌به‌دی بوونی سه‌رمایه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه. ئه‌گه‌ر له کۆمه‌ڵگای سه‌رمایه‌داریدا به‌ر به کێبرکێ بگرین و جڵه‌وی به‌شی تایبه‌تی بگرین مومکینه له کۆمه‌ڵگای سه‌رمایه‌داریدا به‌مجۆره‌ی لێ بێ. وه‌ك نمونه‌ی سه‌رمایه‌داری له چه‌شنی ڕووسی که پێیان ئه‌ووت سۆشیالیزمی ڕووسی. یان نمونه‌ی کۆمه‌ڵگای سۆڤێت ئه‌هێننه‌وه یا ئابوری ده‌وڵه‌تی که تیایدا ئه‌و پله‌یه له گه‌شه‌ی ته‌کنۆلۆژی یان ئه‌و داهێنانانه و شۆڕشی زانیاری و ئه‌لکترۆنی که له ڕۆژئاوا به پشت به‌ستن به بازاڕ چووه‌پێشه‌وه، نه‌هاته‌دی. به‌ڵێ ئه‌گه‌ر سه‌رمایه‌داری لاببه‌یت و ده‌خاڵه‌تی ده‌وڵه‌تی له سه‌رمایه‌داریدا تا ئه‌و ئاسته بچێته پێشه‌وه که جڵه‌وی کێبرکێی سه‌رمایه‌کان بگرێ و بیانه‌وێ به‌رنامه‌یه‌کی ناوه‌ندی پیاده بکرێ، مومکینه ئاکامه‌که‌ی ئه‌وه بێ که به‌وجۆره‌ی له بازاڕێکی ئازاددا سه‌رمایه‌کان له کێبڕكێ و پێشبڕکێدان له‌گه‌ڵ یه‌کتردا ته‌کنیک و پێشکه‌وتن بێته‌دی، ته‌کنیک له ووڵاتانێکی له‌مجۆره داخراودا پێش نه‌که‌وێ. به‌ڵام ئه‌مه شتێک سه‌باره‌ت به کۆمه‌ڵگای سۆشیالیستی نادات به‌ده‌سته‌وه که بنه‌مای کاره‌كه‌ی له‌سه‌ر کێبڕکێ نییه، بگره له‌سه‌ر هاوکاری و هاوفیکری مرۆڤه‌کانه. كه‌وایه له جیاتی ئه‌وه پرسیاره‌كه ئه‌توانێ ئه‌وه بێ: ئایا هه‌ژاری و نه‌داری خه‌ڵک یان نه‌خۆشی، پاڵنه‌ر و هۆكارێکی به‌س نییه بۆ ئه‌وه‌یمرۆڤه‌کان به دوای چاره‌سه‌رێكدا بگه‌ڕێن بۆی؟ به‌ڵێ به‌سه، کۆمه‌ڵگایه‌ک بنه‌ماکه‌ی له‌سه‌ر کێبڕکێ و خۆپه‌رستی نییه به جۆرێکی تر بیر له ته‌کنیک ئه‌کاته‌وه له به‌راورد به کۆمه‌ڵگایه‌ک که تیایدا ته‌کنیک یه‌كه‌م زیاده‌یه‌که له سه‌رمایه، به‌شێکه له سه‌رمایه و شێوه‌یه‌که که سه‌رمایه خۆی پێنیشان ئه‌دات. وه دووه‌م کۆمه‌ڵگایه‌که که تیایدا ته‌کنیک له خزمه‌تی قازانجهێنانی سه‌رمایه‌دایه. ئه‌وه ڕۆشنه سه‌رمایه‌دار بۆ فراوانبوونه‌وه‌ی سووده‌که‌ی ئه‌م ته‌کنیکه فراوان ئه‌کاته‌وه و ئاڵوگۆڕی به‌سه‌ر ئه‌هێنێ و له مه‌یدانی جیاجیادا به‌كاریئه‌هێنێ. به‌ڵام له کۆمه‌ڵگای سۆسیالیستیدا که بنه‌ماکه‌ی و فه‌لسه‌فه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تیه‌که‌ی شتێکی تره، مرۆڤه‌کان له‌به‌ر پاڵنه‌ری تر به‌دوای دۆزینه‌وه و داهێناندا ئه‌گه‌ڕێن. ئه‌وه گومانی تیا نییه که هه‌میشه پێویستی دایکی داهێنانه، به‌ڵام ئه‌م پێویستیانه له کۆمه‌ڵگای سه‌رمایه‌داریدا جیاوازه.
من و تۆ له‌م کۆمه‌ڵگایه‌ی ئێستادا بۆ ئێمه شتێكی ئاساییه وا بیر بكه‌ینه‌وه كه به‌له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌وه‌ی ته‌کنۆلۆژیاکه‌ی هه‌یه، ئه‌کرێ جیهان کارێک بکات نه‌خۆشیه درمه‌کان له‌ناوببات،پێمانوایه ئه‌و کاره ئه‌بێ بکرێ. به‌ڵام بۆچی ئه‌م کۆمه‌ڵگایه ئه‌و کاره ناکات؟ له‌به‌رئه‌وه‌ی له ئه‌وله‌ویه‌تیدا نییه. هه‌موو ساڵێک له جیهاندا چل ملیۆن مناڵ به‌و نه‌خۆشیانه‌ی که قابیلی بنبڕکردنن گیان له ده‌ست ئه‌ده‌ن، به‌ڵام ئه‌مه کۆمه‌ڵگایه‌ک نییه ته‌کنیکه‌که‌ی و ئیمکاناته‌که‌ی و دۆزینه‌وه و داهێنانه‌کانی له خزمه‌تی هه‌ڵگرتنی ئه‌مه‌دا به‌کاربهێنێ. به‌ڵام ئه‌م واقعیه‌ته‌ی که نه‌خۆشی درم وجودی هه‌یه و قابیلی پێشپێگرتنه، بۆ کۆمه‌ڵگای سۆسیالیستی پاڵنه‌ری دۆزینه‌وه و پاڵنه‌ری داهێنان ئه‌بێ بۆ مرۆڤه‌کان و پێم وایه خۆشبه‌ختی هه‌مه‌لایه‌نه و خۆشبه‌ختی مرۆڤه‌کان پاڵنه‌رێکی به‌هێزترن تا قازانجهێنان له بازاڕدا. سه‌رئه‌نجام ته‌کنیک له کۆمه‌ڵگای سۆسیالیستی واقعیدا، به خێرایی گه‌شه ئه‌کات، نه‌ك ته‌نها گه‌شه‌ی چه‌ندایه‌تی ته‌کنۆلۆژی به‌ڵکو مه‌یدانه‌کانی به‌کارهێنانیشی. ببینن ئێستا موشه‌کیان درووست کردووه که ئه‌توانێ ڕابه‌ری چیچان له کاتێکدا که ته‌له‌فونی ده‌ستیه‌که‌ی به‌کارئه‌هێنێ له ژووری نووستنه‌که‌ی خۆیدا بته‌قێننه‌وه!باشه، ئه‌م کاره‌شیان کردووه. به‌ڵام چۆنه له کۆمه‌ڵگایه‌کی به‌مجۆره‌دا که ئه‌م چه‌شنه پسپۆریه‌ی په‌یداکردووه له ناردنی موشه‌کێکی کوێر به بێ شۆفێر ئه‌توانێ ئه‌وسه‌ری جیهان بته‌قێنێته‌وه، ناتوانێ بۆ نمونه مناڵانی زیمبابۆی یان مناڵانی ئه‌نگۆلا یان مناڵانی هیندوستان یا جێگه‌یه‌کی تر له شه‌ڕی ڤایرۆسێکی بڵاو که ده‌رمانه‌که‌شی هه‌یه، ڕزگار بكات؟ له‌به‌رئه‌وه‌ی له ئه‌وله‌ویه‌تی ئه‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا نییه. سه‌رئه‌نجام ئه‌وه‌ی ئه‌بێ ببینرێ هه‌ر ته‌کنیک به‌شێوه‌ی ئه‌و دۆزینه‌وه سه‌ره‌تاییه‌ی وه‌کو دۆزینه‌وه‌ی کاره‌با یان داهێنانی ته‌له‌فزیۆن نییه به‌ڵکو به‌کارهێنانی ئه‌و ته‌کنیکه‌شه. ئێمه چۆن کاره‌با به‌كارئه‌هێنین؟ کاره‌با له چ شتێکدا به‌كارئه‌هێنین؟ ته‌له‌فزیۆن بۆ چ شتێك به‌کارئه‌هێنین؟ کۆمپیوته‌ر بۆ چ شتێك به‌کارئه‌هێنین؟ هه‌موو ئه‌مانه چه‌ند پرسیارێکن له کۆمه‌ڵگای سۆسیالیستیدا له گۆشه‌یه‌کی تره‌وه ته‌ماشایان ئه‌کرێ و مرۆڤایه‌تی هه‌موو حه‌زه‌كانی بۆ زانین و تێکۆشانه زانستیه‌كه‌ی و بابڵێین ووزه‌که‌ی له‌پێناو وه‌ڵامدانه‌وه به هه‌ندێ مه‌سه‌له‌دا به‌گه‌ڕئه‌خات، له‌وانه‌یه کاتێ وه‌ڵام وه‌رئه‌گرێ به‌رهه‌مه‌كه‌ی زۆر له‌وه ووزه‌هێنتر بێ که بۆ نمونه کۆمپانیاكانی ئای. بی. ئێم یا مایکرۆسۆفت به‌ده‌ستیبهێنن. ئه‌مه ڕه‌نگه بۆ خاوه‌نی مایكرۆسۆفت پاڵنه‌رێکی گرنگ بێ، به‌ڵام بۆ من و تۆ که نه له‌و کۆمپانیایانه‌دا به‌شمان هه‌یه و نه خێریشی لێ ئه‌بینین پاڵنه‌ر نییه. به‌ڵام کاتێک کۆمه‌ڵگایه‌ک ته‌کنیک بخاته به‌رده‌م هه‌مووان و هه‌مووان کۆنترۆڵیان هه‌بێ به‌سه‌ریدا و بۆ به‌کارهێنانیان فێرکردنی فراوان ده‌سته‌به‌ربکات و دواتریش ئه‌و ئامانجه بخاته به‌رده‌می خۆی که وه‌ڵامی ئازاره‌کانی مرۆڤ یه‌ک له دوای یه‌ک به سوودوه‌رگرتن له ته‌کنیک بداته‌وه ئه‌و کات به بڕوای من شاهیدی داهێنان و دۆزینه‌وه‌ی زۆری وا ئه‌بین که له ده‌ستوری سه‌رمایه‌دا نییه.
علی جوادی: ئێستا با پرسیارێکی تر بخه‌ینه به‌رده‌م. له میکانیزمی کۆمه‌ڵگای سه‌رمایه‌داریدا بازاڕ به جۆرێک میکانیزمی دیاریکردنی پێداویستیه فراوانه‌وه‌کانی کۆمه‌ڵگایه. کاڵاكان به‌رهه‌مدێن که ئه‌فرۆشرێن و قازانجهێنه‌رن. له سیستمی سۆسیالیستیدا ئه‌م کرداری دیاریكردنی پێداویستیانه‌ی کۆمه‌ڵگا که ڕوو له فراوانبوونه‌وه‌شن به چ شێوازێک ده‌سته‌به‌ر ئه‌کرێ؟
مه‌نسور حکمه‌ت: سه‌یرکه‌ن، بۆ دیاریکردنی له سه‌دا هه‌شتا و نه‌وه‌دی پێداویستیه‌کان نه‌پێویستمان به زانا و نه فه‌یله‌سوف هه‌یه و نه به بازاڕ. هه‌موو خه‌ڵک ئه‌یانه‌وێ ته‌ندروست بن، ئیتر مه‌علومه پێداویستی پزیشکی چییه. هه‌موو خه‌ڵک ئه‌یانه‌وێ له ئارامیدا بن، له کارکرده سروشتییه‌کان پارێزراو بن، وه هه‌روه‌ها مه‌علومه خانه‌و لانه چییه. مه‌علومه خۆراک به‌شێک له پێداویستیه‌کانی مرۆڤه، مه‌علومه خوێندن و فێرکردن به‌شێک له پێداویستیه‌کانی مرۆڤن، ئه‌شکاڵی سه‌ره‌تایی بابڵێین به‌هره‌مه‌ندبوون له فه‌رهه‌نگی کۆمه‌ڵگا وه‌کو مۆسیقا و هونه‌ر مه‌علومه به‌شێک له پێداویستیه‌کانی مرۆڤن. سه‌رئه‌نجام خودی مه‌سه‌له ئه‌سڵیه‌كه زۆر ئاڵۆز نییه،واته ئه‌وه‌ی مرۆڤ به چ کارێک ڕابگات و یا هێزه‌کانی به‌رهه‌مهێنان له خزمه‌تی چ مه‌سه‌له‌یه‌کدا بن. ئاڵۆزیه‌كه له‌وێوه ده‌ست پێئه‌كات که له په‌راوێزی پێداویستیه بنه‌ڕه‌تیه‌کانه‌وه ئه‌گه‌ین به جۆراوجۆری پێداویستییه لاوه‌كیه‌کان. ڕه‌نگه من حه‌ز بکه‌م وێنه بکێشم، ئێوه ڕه‌نگه حه‌ز بکه‌ن بچن بۆ ڕاو یان مه‌له بکه‌ن یان هه‌رچیه‌کی تر... ئه‌م پێداویستیانه‌ی ئێمه چییان به‌سه‌ر دێ؟ ئایا مه‌له‌وانگه و گه‌له‌ری هونه‌ری یا شتی تر درووست ئه‌که‌ن؟ ئامڕاز و ئامێری مۆسیقی ئه‌بێ زیاتر به‌رهه‌م بهێنرێ یان ئامڕازی وه‌رزشی؟ لێره‌دایه ئه‌گه‌ین به هه‌ڵبژاردن، وه ئه‌گه‌رنا ئه‌وه‌ی ئه‌بێ بۆ هه‌مووان خانه‌ولانه‌ی گونجاو درووست بکرێ، بۆ هه‌مووان ئه‌بێ ئامڕازه‌کانی گواستنه‌وه‌ی ڕێکوپێک و جێی متمانه درووست بکرێ که هه‌موو که‌سێک بتوانێ خۆی و شتومه‌که پێداویستیه‌کانی بگوێزێته‌وه، له‌وه‌دا که ئه‌بێ ده‌رمان له‌به‌رده‌ستی هه‌موواندا بێ، نه‌خۆشخانه له‌به‌رده‌ستی هه‌موواندا بێ، ئامڕازه وه‌رزشیه‌کان بۆ هه‌مووان هه‌بێ و هتد... ، له‌مانه‌دا گومانێک نییه. ئه‌گه‌ین به په‌رواێز به تایبه‌تی کاتێ که سه‌روه‌تی کۆمه‌ڵگا زیاتر ببێ، ئه‌م په‌راوێزه زۆر ئه‌بێ چونکه ئێستا ئه‌وه‌ی که هه‌مووان شته بنه‌ڕه‌تیه‌کانیان هه‌یه و ئێستا بڕێک هێزی زیاده هه‌یه ئه‌بێ بۆ به‌رهه‌مهێنانی پێداویسته لاوه‌کیتره‌کان و به مانایه‌ک پێداویستیه فه‌ردی و كۆكانی مرۆڤه‌کان خه‌رج بكرێ.
به بڕوای من مه‌سه‌له‌كه ئه‌وه‌یه كه هه‌مان ئاستی ته‌کنیکی مرۆڤی ئه‌مڕۆ نیشانی ئه‌دات چۆن هه‌مووان ئه‌توانن له‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا به‌شداری بکه‌ن. بۆ نمونه ئه‌گه‌ر پێش پانزه ساڵ که‌سێک ئه‌و پرسیاره‌ی بکردایه، ئێمه وه‌ک ئه‌مڕۆ شتێکمان به ناوی کۆمپیوته‌ر و ئینته‌رنێت له‌م ئاسته‌دا له‌به‌رده‌ستدا نه‌بوو. به‌ڵام ئه‌مڕۆ هه‌موو ئه‌توانن له ڕێگه‌ی تۆڕێ کۆمپیوته‌رییه‌وه به‌یه‌که‌وه په‌یوه‌ست بن و هه‌موو که‌سێک ئه‌توانێ به‌ڕاستی به شوناسی دیاریکراو و تایبه‌تی خۆیه‌وه له پرۆسه‌ی بڕیارداندا به‌شداری بکات و پێداویستیه‌کانی خۆی ڕابگه‌یه‌نێ. ئه‌توانێ بڵێ من ئه‌مه‌م ئه‌وێ. وه دواتریش هه‌مان مرۆڤه‌کان له توانایی خۆیاندا به وێنه‌ی به‌رهه‌مهێنه‌ران ئه‌توانن لیستێک له پێداویستیه‌کانیان هه‌بێ و بزانن له‌م شاره‌دا پێویستیه‌کی زۆر به پێڵاویی ژماره چل و دوو هه‌یه، له‌م شاره‌دا تۆپی فوتبۆڵ که‌مه، له‌م شاره‌دا خه‌ڵکێکی زۆر باوه‌ڕیان وایه ئه‌بێ شانۆیه‌ک درووست بکرێ بتوانن تیایدا نمایش بکه‌ن. ئه‌م پێداویسیتیانه دیاری ئه‌کرێن و دیاریکردنیان ئاسانتر ئه‌بێ. به تایبه‌تی ئه‌وه له‌به‌رچاو بگره که هیچ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ک به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگادا حوکم ناكات جگه له دابینكردنی پێداویستیه‌کان. بڕیار نییه له‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا هێزێکی ده‌ره‌کی به دوای به‌رژه‌وه‌ندی خۆیه‌وه بێ و بیه‌وێ له‌م ڕێگایه‌وه ده‌وڵه‌مه‌ند ببێ. بنه‌ما ئه‌وه‌یه که هێزه‌کانی به‌رهه‌مهێنان له پێناوی به‌ده‌ستهێنانی پێداویستیه‌کانی مرۆڤدا بن.
[*]
گفتوگۆکه به ده‌نگه، وه‌رگیراوه و له‌لایه‌ن خالد حاجی محمدیه‌وه نووسراوه‌ته‌وه و له لایه‌ن ئازه‌ری موده‌رسیه‌وه پیاداچوونه‌وه‌ی بۆ کراوه.
ده‌قی فارسیه‌که‌ی له ئه‌رشیفی hekmat.public-archive.net له ڕیزی ساڵی ٢٠٠٠ دا ببینه.
ئه‌م ده‌قه‌م پێشتر وه‌رگێڕابوو به‌ڵام دوای پیاچوونه‌وه به پێویستمزانی گۆڕانی تیا بكه‌م و بڵاوی بكه‌مه‌وه. (دیسێمبه‌ری ٢٠١٦، وه‌رگێڕی كوردی)
وه‌رگێڕانی له فارسیه‌وه: جه‌مال محسن
Kurdish translation: Jamal Muhsin
hekmat.public-archive.net #3730ku.html
|